Λεονάρδο Παδούρα: Αν ο άνθρωπος πάψει να ονειρεύεται έναν καλύτερο κόσμο, τότε είναι εντελώς ηττημένος

Λεονάρδο Παδούρα: Αν ο άνθρωπος πάψει να ονειρεύεται έναν καλύτερο κόσμο, τότε είναι εντελώς ηττημένος

Γράφει κατά κανόνα αστυνομικό μυθιστόρημα. Μέσα απ' αυτό τον γνωρίσαμε και στην Ελλάδα. Όμως είδε τη φήμη του να εδραιώνεται εκτός των κουβανικών συνόρων με τον "Άνθρωπο που αγαπούσε τα σκυλιά" (εκδ. Καστανιώτης), ένα μυθιστόρημα-ελεγεία για τα επαναστατικά κινήματα του 20ού αιώνα που αντλεί έμπνευση από τη δολοφονία του Τρότσκι και του Ραμόν Μερκαντέρ. Βεβαίως δεν γράφει ιστορικό μυθιστόρημα, όμως η ιστορία έχει πάντα τη θέση της στα βιβλία του Λεονάρδο Παδούρα. "Η ιστορία πάντα μας βοηθά να κατανοήσουμε το παρόν. Τουλάχιστον, μας διδάσκει τα λάθη που διαπράχθηκαν προκειμένου να μην τα επαναλάβουμε στο μέλλον. Όμως, όπως λέει μια ισπανική παροιμία, ο άνθρωπος είναι το μοναδικό ον στον πλανήτη που σκουντουφλάει δυο φορές στην ίδια πέτρα".

Συνέντευξη στην Π. Κρημνιώτη

Η Αριστερά έχει την ιστορική ευθύνη να αναζητήσει και να προτείνει εναλλακτικά λύσεις
Προσκεκλημένος του 5ου Φεστιβάλ Ιβηροαμερικανικής Λογοτεχνίας ΛΕΑ, όπου συνομίλησε με τον Πέτρο Μάρκαρη, συνδαιτυμόνας του Ανταίου Χρυσοστομίδη, την περασμένη εβδομάδα, στους "Συγγραφείς απ' όλο τον κόσμο", ο Λεονάρδο Παδούρα επισκέφθηκε τη χώρα μας συνοδευόμενος από τη σύζυγό του Λουσία. Τον συναντήσαμε σε ένα καφέ της οδού Μητροπόλεως. Πρωί, χωρίς ιδιαίτερη κίνηση, χωρίς πολλούς τουρίστες επίσης, ο Κουβανός συγγραφέας άρχισε να μας μιλά για τη χώρα του. Η κρίση που μαστίζει τη δική μας κυριάρχησε στην κουβέντα μας. Έχοντας βιώσει την κουβανική κρίση της δεκαετίας του '90, είχε αρκετά να πει, ακόμα και να συγκρίνει. Και μίλησε αβίαστα για τον Κάστρο, την Κούβα αλλά και για την κριτική που υφίσταται από μερίδα συμπατριωτών του, που του προσάπτουν ιδιαίτερη συμπάθεια για το κουβανικό καθεστώς.
Η αλήθεια είναι ότι στα βιβλία του δεν είναι αιχμηρός, ωστόσο δεν λείπει η υποδόρια κριτική. Όμως ξεφεύγει διακριτικά, επιμένοντας ότι "αν μετατρέπεις ένα λογοτεχνικό βιβλίο σε πολιτικό μανιφέστο, φθηναίνει η λογοτεχνία". Μίλησε επίσης για τις αγορές, την Αριστερά, για το αστυνομικό μυθιστόρημα και φυσικά για τον ήρωά του Μάριο Κόντε, που ενώ ξεκίνησε τη διαδρομή του ως αστυνόμος στην Αβάνα, στο τέταρτο βιβλίο των περιπετειών του, ασφυκτιώντας στη στολή, επέβαλε στον Μαδούρα να του αλλάξει επάγγελμα!
Η εικόνα από την Αθήνα της κρίσης δεν ήταν ικανή, όπως μας είπε ο Κουβανός συγγραφέας, να τον οδηγήσει σε ασφαλή συμπεράσματα για την κατάσταση στη χώρα μας, ωστόσο ήταν απολύτως ενημερωμένος για την απόφαση της κυβέρνησης να κλείσει την ΕΡΤ. "Είναι μια καταστροφική απόφαση" είπε χωρίς κανέναν ενδοιασμό. Και κάπου εκεί ολοκληρώσαμε τη συζήτηση.
* "Ζούσαμε σε μια χώρα σκοτεινή" λέει σε κάποιο σημείο ο ήρωάς σας στον "Άνθρωπο που αγαπούσε τα σκυλιά". Ποια είναι, αλήθεια, η πραγματική Κούβα;
Για να περιγράψουμε την πραγματική Κούβα, θα πρέπει να μιλάμε ώρες, γιατί είναι μια χώρα με πολλές ιδιαιτερότητες. Αυτή η σκοτεινή Κούβα για την οποία μιλάει ο Ιβάν είναι, κυρίως, η Κούβα του '90. Αυτή η περίοδος μας σημάδεψε. Μας σημάδεψε τόσο πολύ, που το πρώτο πράγμα που μου είπε η Λουσία (σ.σ: σύζυγός του) όταν φτάσαμε στην Αθήνα την περασμένη εβδομάδα, ήταν ότι η ελληνική κρίση δεν μοιάζει καθόλου με την κουβανέζικη, γιατί αυτή η πόλη έχει φως. Εμείς την εποχή της κρίσης ζούσαμε σε μια πόλη σκοτεινή, με το ηλεκτρικό να κόβεται από 12 ώς 16 ώρες, χωρίς λεωφορεία στην πόλη, πρακτικά χωρίς να υπάρχουν τρόφιμα και, μισθούς που έφθαναν τα 7 με 8 δολάρια τον μήνα.
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως στην Ελλάδα υπάρχει μια πολύ βαθιά κρίση. Στην Κούβα η κρίση διαπερνούσε όλο το οικονομικό και κοινωνικό σύστημα της χώρας. Σήμερα στην Ελλάδα εκδίδονται λιγότερα βιβλία, στην Κούβα έπαψαν εντελώς να εκδίδονται βιβλία, γιατί δεν υπήρχε χαρτί. Η κρίση ήταν πολύ πιο δραματική, αν και είναι άδικο ένας Κουβανός να λέει σε έναν Έλληνα τι πραγματικά είναι δραματικό. Στην Κούβα, λέγαμε, πρέπει να αντέξουμε για να νικήσουμε. Πριν από την κρίση υπήρχε ένα σύστημα τεχνητό, αλλά σε μεγάλο βαθμό υπήρχε ισότητα. Όταν βγήκαμε από την κρίση, αυτό το σύστημα ισότητας είχε σπάσει και η Κούβα αρχίζει πια να γίνεται μια χώρα όπου αυτοί που έχουν χρήματα έχουν δυνατότητες, ενώ αυτοί που δεν έχουν χρήματα δεν έχουν τίποτα. Κάποιοι μικροί επιχειρηματίες, ας πούμε, μπορούν να βγάζουν 50.000 με 60.000 δολάρια τον χρόνο, ενώ ο γιατρός εξακολουθεί να βγάζει 300 δολάρια τον χρόνο.
* Αυτή όμως είναι η κατάσταση που παγιώνεται από την κυριαρχία των αγορών. Αυτό επιδιώκει και η τρόϊκα στην Ελλάδα.
Ναι, με τη διαφορά ότι τώρα στην Κούβα ο δικός μας φόβος δεν πηγάζει από το ΔΝΤ όπως σ' εσάς, αλλά από τη μοίρα της Βενεζουέλας, γιατί ένα μεγάλο μέρος της οικονομίας της Κούβας εξαρτάται από τις ανταλλαγές με τη Βενεζουέλα. Δυστυχώς, και η Κούβα, και η Ελλάδα είμαστε χώρες που εξαρτώμαστε από άλλες δυνάμεις. Μετά τον θάνατο του Τσάβες, η Βενεζουέλα έχει μετατραπεί σε έναν αστάθμητο παράγοντα. Δεν ξέρω τι θα συμβεί στο μέλλον, αλλά αυτός ο παράγοντας δεν μπορεί να είναι ο ίδιος.
* Όμως ο φόβος σας, όπως είπατε σε πρόσφατη συνέντευξή σας, είναι μήπως στραφεί η κουβανέζικη κυβέρνηση στην Κίνα.
Η κουβανέζικη κυβέρνηση, πιστεύω, ψάχνει επιλογές προκειμένου να μην πέσει η χώρα σε μια καινούργια κρίση, όπως έγινε τη δεκαετία του '90. Η εμπορική σχέση όμως με την Κίνα παίρνει διαφορετικό χαρακτήρα από τη σχέση που είχαμε παλιά με τη Σοβιετική Ένωση και με τη Βενεζουέλα μέχρι τώρα. Η Κίνα δίνει δάνεια στην Κούβα, αλλά πίσω απ' αυτά τα δάνεια υπάρχουν άλλα συμφέροντα.
* Στο θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όσον αφορά στην Κίνα, δεν στέκεστε καθόλου;
Πιστεύω ότι όλα έχουν σχέση, αλλά αυτή τη στιγμή η σχέση μεταξύ Κούβας και Κίνας, αν και περνάει από τον πολιτικό παράγοντα, είναι θεμελιωδώς εμπορική. Για παράδειγμα, τώρα θα έρθει στην Κούβα η ψηφιακή τηλεόραση, αλλά με τις προδιαγραφές της Κίνας. Αυτή την τεχνολογική διευκόλυνση η Κίνα θα τη δώσει δωρεάν. Αυτό όμως εγγυάται ότι τα επόμενα η Κίνα θα έχει τη δική της κουβανική αγορά για να πουλάει τις τηλεοράσεις της. Γι' αυτό πιστεύω ότι, πάντα, κάτι άλλο υπάρχει από πίσω.
* Μέσα σ' αυτή την κατάσταση, η ουτοπία έχει θέση;
Πιστεύω ότι πρέπει να υπάρχει θέση για την ουτοπία. Ο γνωστός Ρώσος συγγραφέας Βασίλι Γκρόσμαν, στο μεγάλο του έργο "Ζωή και πεπρωμένο", έχει μια φράση που την έχω κάνει πια δική μου, που λέει ότι η αίσθηση της ελευθερίας είναι εγγενής στην ανθρώπινη συνθήκη. Αυτό μπορεί να έχει εφαρμογή σε όλες τις σφαίρες της κοινωνίας.
Αν ο άνθρωπος πάψει να ονειρεύεται έναν καλύτερο κόσμο, τότε είναι ένας άνθρωπος εντελώς ηττημένος. Λείπει αυτή τη στιγμή η δυνατότητα να θεωρητικοποιήσουμε αυτή την ανάγκη κι' αυτό σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στην αποτυχία του ουτοπικού σχεδίου του 20ού αιώνα. Τα κομμουνιστικά κόμματα δεν άντεξαν το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης γιατί η κληρονομιά που άφησε η ΕΣΣΔ ήταν η κληρονομιά ενός συστήματος εντελώς ολοκληρωτικού και αναποτελεσματικού.
Στον σύγχρονο κόσμο η οικονομία, σύμφωνα και με τον μαρξισμό, είναι ένα θεμελιακό στοιχείο για την κοινωνία. Ιδεώδες θα ήταν να έχουμε μια κοινωνία όπου η οικονομία να λειτουργεί και η κοινωνία να είναι εντελώς δημοκρατική. Και δημοκρατία δεν είναι να λέει ο καθένας και να κάνει ό,τι θέλει, αλλά όλοι να έχουμε τις ίδιες δυνατότητες, τις ίδιες ευκαιρίες. Αυτό το σύστημα μπορεί να ακούγεται ουτοπικό, αλλά είναι εφικτό.
* Τώρα με την κρίση πολλοί Έλληνες στρέψαν τις ελπίδες τους στις αξίες της Αριστεράς.
Μπορεί αυτή η κρίση να είναι κατά βάση οικονομική, αλλά έχει και κοινωνικές συνδηλώσεις. Είναι λογικό οι άνθρωποι να σκέφτονται διάφορες εναλλακτικές λύσεις, όχι μόνο για να βγουν από την κρίση, αλλά κυρίως για να βρουν λύσεις πιο οριστικές. Η Αριστερά έχει την ιστορική ευθύνη να αναζητήσει και να προτείνει αυτές τις λύσεις. Αν καταφέρει να αρθρώσει και να διατυπώσει μια συνεκτική πρόταση, τότε πολλοί περισσότεροι άνθρωποι θα στραφούν σ' αυτή. Έτσι κι αλλιώς, είναι πολλοί περισσότεροι αυτοί που έχουν πληγεί από την κρίση απ' αυτούς που ωφελούνται.
* Η ουτοπία στις μέρες μας επιστρέφει στο τρίπτυχο ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα;
Οι τρεις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης είναι θεμαλιακές. Όλα τα μεγάλα ουτοπικά όνειρα έχουν περάσει μέσα απ' αυτές τις αρχές, από την αρχαιότητα ως την αναγέννηση.
* Δεν είναι όμως σαν να έχει χαθεί έδαφος στην πορεία του ανθρώπινου πολιτισμού;
Εγώ είμαι συγγραφέας, όχι πολιτικός αναλυτής, και δεν έχω τη μια μαγική σφαίρα για να προβλέψω το μέλλον. Πιστεύω ότι ο κόσμος δεν μπορεί να γυρίσει πίσω. Ζει μια καινούργια εποχή, η οποία ενδεχομένως είναι μια αναγέννηση με πολύ παλιά τεχνική. Ο ψηφιακός κόσμος καταλαμβάνει τα πάντα και αλλάζει τον πολιτισμό, τις επιχειρήσεις, την πολιτική ακόμα και τις ανθρώπινες σχέσεις. Όλα γίνονται μέσα από τον ψηφιακό δρόμο, και το λέω εγώ μέσα από την οπτική ενός ανθρώπου της προψηφιακής εποχής.
* Τα βιβλία σας πως τα γράφετε, στο χαρτί ή στο κομπιούτερ;
Στο κομπιούτερ, γιατί μου δίνει πολλές δυνατότητες επέμβασης. Για έναν συγγραφέα, το κομπιούτερ είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο. Τώρα πια δυσκολεύομαι να καταλάβω πώς οργανώναμε τη ζωή μας προ κομπιούτερ. Ζούμε αποκλειστικά και αμετάκλητα σε μια καινούργια εποχή.
* Ο Μάριο Κόντε, ο ήρωας των αστυνομικών μυθιστορημάτων σας, συμφωνεί;
Είναι κι αυτός της προ ψηφιακής εποχής. Στους "Αιρετικούς", το καινούργιο μου μυθιστόρημα, χρειάζεται να πάρει τηλέφωνο από ένα κινητό, το οποίο δεν ξέρει να χρησιμοποιεί. Τελικά δεν βρίσκει άκρη και καταφεύγει στην ατζέντα του.
* Εσείς, βλέπω, μια χαρά χρησιμοποιείτε το κινητό σας. Τελικά στα βιβλία σας εσείς καθοδηγείται τον ήρωά σας ή το αντίστροφο;
Κατά βάση, ο συγγραφέας καθοδηγεί τον ήρωα. Όταν όμως ένας χαρακτήρας κατοικεί σε αρκετά βιβλία, όπως ο Μάριο, τότε αρχίζει να αυτονομείται. Εγώ, για παράδειγμα, δεν μπορώ να υποχρεώσω έναν ήρωα να κάνει κάτι που είναι αντίθετο, ηθικά ή ψυχολογικά, με την πορεία που έχει ακολουθήσει στα προηγούμενα βιβλία. Μπορεί να δημιούργησα την ψυχολογία ενός ήρωα, όμως μετά αυτή η ψυχολογία του ανήκει. Μια από τις μεγάλες μου συγκρούσεις με τον Μάριο Κόντε στα πρώτα μυθιστορήματα ήταν το γεγονός ότι τον έκανα αστυνομικό. Δεν ήθελε να είναι αστυνομικός. Όμως στην Κούβα, για να είναι αληθοφανές ότι κάποιος κάνει αστυνομικές έρευνες, έπρεπε, αναγκαστικά, να είναι αστυνομικός.
Στο τέταρτο μυθιστόρημα ο Μάριο Κόντε μου είπε φτάνει πια, δεν μπορώ να είμαι αστυνομικός, δεν αντέχω άλλο αυτή τη δουλειά. Έτσι αναγκάστηκα να ψάξω να του βρω άλλη. Ήταν πολύ διασκεδαστικό να ψάχνω ποια δουλειά μπορούσε να κάνει για να βγάζει τα προς το ζην. Η ιδέα να μετατραπεί σε παλαιοβιβλιοπώλη ήταν της γυναίκας μου. Με έπεισε ότι ο Κόντε, ως παλαιοβιβλιοπώλης, θα βρει μια καλή ισορροπία ανάμεσα στον δρόμο και στη λογοτεχνία. Αυτό είναι πλέον το επάγγελμά του και μάλιστα βγαλμένο από τον προψηφιακό κόσμο.
* Ο Πέτρος Μάρκαρης υποστηρίζει ότι το αστυνομικό είναι το κοινωνικό μυθιστόρημα της εποχής μας. Συμμερίζεστε την άποψή του;
Συμφωνώ απολύτως. Ο Μάρκαρης μιλάει για το καλό αστυνομικό μυθιστόρημα, δεν μιλάει για τον Νταν Μπράουν, μιλάει για τον Μονταλμπάν, τον Ιζό, τον Σάσα, τον Καμιλέρι ακόμα και για μερικούς Σκανδιναβούς, όπως ο Μάνκε, αν και με τον Πέτρο συμφωνούμε ότι στα βιβλία του Μάνκε περισσεύουν πάντα 100-150 σελίδες.
* Εσείς γιατί γράφετε αστυνομικό μυθιστόρημα;
Κατ' αρχάς γιατί μ' αρέσουν πολύ τα αστυνομικά μυθιστορήματα. Πριν από 20 χρόνια ανακάλυψα την ικανότητα που σου δίνει το αστυνομικό μυθιστόρημα να στοχάζεσαι πάνω σε μια κοινωνία. Εγώ τα αστυνομικά μου μυθιστορήματα τα αποκαλώ ψευδοαστυνομικά. Η αστυνομική πλοκή μού προσφέρει το πρόσχημα να κοιτάξω βαθύτερα την εικόνα της κοινωνίας, γι' αυτό μου αρκεί ένας νεκρός ανά μυθιστόρημα. Το έγκλημα ποτέ δεν είναι το πιο σημαντικό στοιχείο του μυθιστορήματος, μου χρησιμεύει για να οργανώσω δραματουργικά την ιστορία μου, αλλά αυτό που έχω πραγματικά να πω είναι γύρω, πάνω και κάτω από το έγκλημα.
* Λένε ότι οι περίοδοι κρίσης είναι πολύ γόνιμες για έναν συγγραφέα.
Πριν από λίγο καιρό μίλησα σε ένα συνέδριο στην Αβάνα για τις διαδικασίες στην κουβανέζικη λογοτεχνία την περίοδο της κρίσης. Είπα ότι η κρίση ήταν μια εθνική τραγωδία, αλλά είχε κι ένα καλό, ξεχώρισε τον συγγραφέα από την κρατική εκδοτική βιομηχανία, γιατί αυτή η κρατική βιομηχανία δεν μπορούσε να δώσει απαντήσεις για την κρίση και επιπλέον δεν έβγαιναν βιβλία. Αυτό άφησε ένα πεδίο ελευθερίας από το οποίο επωφελήθηκαν οι πραγματικοί συγγραφείς.
Άρχισαν να επιτρέπονται ελεύθερα συμβόλαια Κουβανών συγγραφέων με οίκους του εξωτερικού, κάτι απαγορευμένο μέχρι τότε. Εξαιτίας αυτών των δηλώσεών μου, πολλοί μου επιτέθηκαν, λέγοντας πώς μπορώ να βλέπω κάτι καλό σε μια τέτοια κρίση. Όμως οι κρίσεις ανασύρουν το καλύτερο και το χειρότερο από τον άνθρωπο. Σε πολλές περιπτώσεις το κακό υπερτερεί.
* Πώς είναι να ζει ένα συγγραφέας σήμερα στην Κούβα;
Στην κουβανέζικη κοινωνία υπάρχει μεγάλη πόλωση και μια διαρκής σύγκρουση. Κι εγώ αναγκάστηκα να υποστώ μέρος αυτής της σύγκρουσης, επειδή έχω επιλέξει να ζω στην Κούβα και να λέω τα πράγματα που σκέφτομαι. Πολλές φορές χρησιμοποιούν το όνομά μου για να λένε πράγματα τα οποία ποτέ δεν θα τολμούσε κανείς να πει στην Κούβα. Και μάλιστα, με κατηγορούσαν ότι σε κανένα από τα μυθιστορήματά μου δεν λέω ανοιχτά "κάτω ο Φιντέλ". Αυτό έχει να κάνει με την τιμωρία για την επιτυχία. Από τα χειρότερα χαρακτηριστικά των Κουβανών είναι η ανικανότητά τους να αποδεχτούν την επιτυχία. Πολλοί απ' όσους ζουν εκτός Κούβας δεν μου συγχωρούν ότι εξακολουθώ να ζω στην Κούβα και να λέω πράγματα που εκείνοι δεν μπορούν να πουν.
* Σκεφτήκατε ποτέ να φύγετε από την Κούβα;
Όχι, γιατί είμαι Κουβανός, αυτή είναι η χώρα μου. Χρειάζομαι την ατμόσφαιρα της Κουβας για να μπορώ να γράφω.
* Τι πραγματικά σκέφτεστε για τον Κάστρο που δεν το γράφετε;
Σε πολλά βιβλία μου έχω εκφράσει τη γνώμη μου για το κουβανέζικο σύστημα, αλλά δεν είμαι υποχρεωμένος να διατυπώνω πολιτικά μανιφέστα. Πιστεύω ότι όταν κάποιος μετατρέπει ένα λογοτεχνικό βιβλίο σε πολιτικό μανιφέστο, φτηναίνει τη λογοτεχνία.
* Για πολλούς ανθρώπους στον πλανήτη ο Κάστρο παραμένει εμβληματική φυσιογνωμία. Για σας τους Κουβανούς τι αντιπροσωπεύει πλέον;
Για πολλά χρόνια ο Φιντέλ ήταν μια φυσιογνωμία πανταχού παρούσα και παντοδύναμη. Σήμερα, όμως, στην Κούβα η φιγούρα του Φιντέλ έχει χάσει αυτόν τον χαρακτήρα. Όλες οι αλλαγές που συντελούνται είναι αντίθετες με την πολιτική που ασκούσε ο Φιντέλ.
* Την Αθήνα της κρίσης προφτάσατε να την περπατήσετε;
Με τόσες λίγες ημέρες που είμαι εδώ, δεν τολμώ να εκφέρω γνώμη για μια κοινωνία που βρίσκεται σε βαθιά κρίση. Ξέρω τι συμβαίνει στην Ελλάδα, έχω διαβάσει πολλά, αλλά δεν θεωρώ ότι έχω τα εφόδια να πω πώς είναι η κρίση στην Ελλάδα. Θυμάμαι όμως πριν μερικά χρόνια, τότε που κερδίσατε το Πανευρωπαϊκό Πρωτάθλημα στο ποδόσφαιρο, ότι κόντεψα να τσακωθώ με τον Πορτογάλο εκδότη μου, γιατί σε πείσμα όλων των προγνωστικών εγώ υποστήριζα την ομάδα σας. Η Ελλάδα, η Ισπανία, η Πορτογαλία είναι χώρες που αγαπώ, διαθέτουν ισχυρό πολιτισμό.
* Ακούσατε για την απόφαση της κυβέρνησης να κλείσει τη δημόσια ραδιοτηλεόραση;
Βεβαίως, γνωρίζω το γεγονός και μου φαίνεται μια απόφαση εντελώς καταστροφική. Είναι πραγματικά θλιβερό. Τα δημόσια μέσα ενημέρωσης είναι πάρα πολύ σημαντικά σε οποιαδήποτε χώρα του κόσμου. Ξέρω, δεν είναι αθώα, δεν κάνουν πάντα αυτό που πρέπει να κάνουν, αλλά η ύπαρξή τους είναι πολύ σημαντική.

Πηγή: avgi.gr