40 χρόνια από το θάνατο του Νίκου Ζαχαριάδη. Το τραγικό τέλος του ηγέτη του ΚΚΕ

40 χρόνια από το θάνατο του Νίκου Ζαχαριάδη. Το τραγικό τέλος του ηγέτη του ΚΚΕ

Το τραγικό τέλος του Ζαχαριάδη. Το φινάλε του ηγέτη του ΚΚΕ

Σήμερα το πολιτικό μνημόσυνο για τον Ν. Ζαχαριάδη

Την 1η Αυγούστου συμπληρώνονται σαράντα χρόνια από τη μέρα που «έφυγε» από τη ζωή ο Νίκος Ζαχαριάδης, Γενικός Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ την περίοδο 1931-1956. Πολλά έχουν γραφτεί κατά καιρούς για τη ζωή και τη δράση του Νίκου Ζαχαριάδη, ενός προσώπου που άφησε το στίγμα του στην ελληνική αριστερά για πολλές δεκαετίες. Στο κείμενο που ακολουθεί, εμείς θα επικεντρώσουμε την προσοχή μας στο τραγικό τέλος του ιστορικού ηγέτη του ΚΚΕ, που υπήρξε αναμφίβολα μια από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες της νεότερης πολιτικής ιστορίας.

ΑΡΙΣΤΕΡΗ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ – ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

Σύντομο Βιογραφικό του Νίκου Ζαχαριάδη

Ο Νίκος Ζαχαριάδης γεννήθηκε στις 27-4-1903 στην Αδριανούπολη και ήταν παιδί πολύτεκνης οικογένειας. Οι γονείς του προέρχονταν από μικροαστικά κοινωνικά στρώματα. Σαν μαθητής, πήγε στο Δημοτικό σχολείο της Νικομήδειας και ύστερα πήγε για ένα χρόνο στο Γυμνάσιο της Αδριανούπολης. Στα τέλη 1918 – αρχές 1919 γνώρισε έναν Κύπριο, ο οποίος άρχισε να του μιλάει για τον κομμουνισμό, τον Λένιν και τους Μπολσεβίκους της Ρωσίας. Παράλληλα, εργάστηκε ως φορτοεκφορτωτής στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης και ήρθε σε επαφή με το Μάξιμο, το Σκλάβο και άλλους κομμουνιστές.

Το 1922 και το 1923 πήγε με καράβι στη Σοβιετική Ένωση (ΕΣΣΔ) και έγινε μέλος της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Σοβιετικής Ένωσης. Στα μέσα του 1923 έφθασε στη Μόσχα και πήγε για σπουδές στην Ανώτατη Κομματική Σχολή της Μόσχας (KUTV). Σε αυτή τη σχολή έμεινε ως τον Απρίλιο του 1924. Στη συνέχεια επέστρεψε στην Ελλάδα και εντάχθηκε αμέσως στην Κομμουνιστική Νεολαία Αθήνας. Δραστηριοποιήθηκε έντονα μέσα στις γραμμές της ΟΚΝΕ (η οποία ήταν πρόγονος της μετέπειτα ΚΝΕ) και το 1926 συνελήφθη και φυλακίστηκε στο Γεντί Κουλέ. Έγινε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής (ΚΕ) της ΟΚΝΕ.

Στα τέλη του 1926 ο Ζαχαριάδης συνελήφθη από χωροφύλακες, κατηγορούμενος για τη δολοφονία του αρχειομαρξιστή – τροτσκιστή Γεωργοπαπαδάτου.

Στα μέσα του 1927, με απόφαση της ΚΕ του ΚΚΕ, στάλθηκε στη Θεσσαλία. Συνελήφθη πολλές φορές, φυλακίστηκε και δραπέτευσε. Στα τέλη του 1929, γνωρίστηκε με τη γυναίκα του, Μάνια Νοβάκαμα [Νοβάκοβα] του Κ.Κ. Τσεχοσλοβακίας και το 1934 απέκτησαν έναν γιο, τον Κύρο.

Το 1931 με παρέμβαση της Κομμουνιστικής Διεθνούς στα εσωτερικά του ΚΚΕ, ο Ζαχαριάδης γίνεται Γενικός Γραμματέας (γ.γ.) του ΚΚΕ.

Το 1936 συλλαμβάνεται από τη δικτατορία του Μεταξά και φυλακίζεται στην Κέρκυρα.

Από τα κρατητήρια της Γενικής Αφάλειας στέλνει ανοιχτό γράμμα στον ελληνικό λαό που δημοσιεύεται στις εφημερίδες στις 2 Νοεμβρίου 1940 και που καλεί σε παλλαϊκή αντίσταση ενάντια στους φασίστες επιδρομείς.

«Προς το λαό της Ελλάδας

Ο φασισμός του Μουσσολίνι χτύπησε την Ελλάδα πισώπλατα, δολοφονικά και ξετσίπωτα με σκοπό να την υποδουλώσει και εξανδραποδίσει. Σήμερα όλοι οι έλληνες παλαίβουμε για τη λευτεριά, την τιμή, την εθνική μας ανεξαρτησία. Η πάλη θα είναι πολύ δύσκολη και πολύ σκληρή. Μα ένα έθνος που θέλει να ζήσει πρέπει να παλεύει, αψηφώντας τους κινδύνους και τις θυσίες. Ο λαός της Ελλάδας διεξάγει σήμερα έναν πόλεμο εθνικοαπελευθερωτικό, ενάντια στο φασισμό του Μουσσολίνι.

Δίπλα στο κύριο μέτωπο και Ο ΚΑΘΕ ΒΡΑΧΟΣ, Η ΚΑΘΕ ΡΕΜΑΤΙΑ, ΤΟ ΚΑΘΕ ΧΩΡΙΟ, ΚΑΛΥΒΑ ΜΕ ΚΑΛΥΒΑ, Η ΚΑΘΕ ΠΟΛΗ, ΣΠΙΤΙ ΜΕ ΣΠΙΤΙ, ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΦΡΟΥΡΙΟ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ.

Κάθε πράκτορας του φασισμού πρέπει να εξοντωθεί αλύπητα. Στον πόλεμο αυτό που τον διευθύνει η κυβέρνηση Μεταξά, όλοι μας πρέπει να δόσουμε όλες μας τις δυνάμεις, δίχως επιφύλαξη.

Επαθλο για τον εργαζόμενο λαό και επιστέγασμα για το σημερινό του αγώνα, πρέπει να είναι και θα είναι, μια καινούργια Ελλάδα της δουλιάς, της λευτεριάς, λυτρωμένη από κάθε ξενική ιμπεριαλιστική εξάρτηση, μ' ένα πραγματικά παλλαϊκό πολιτισμό.

Ολοι στον αγώνα, ο καθένας στη θέση του και η νίκη θάναι νίκη της Ελλάδας και του λαού της. Οι εργαζόμενοι όλου του κόσμου στέκουν στο πλευρό μας.

Αθήνα 31 του Οκτώβρη 1940

Το 1941 η δικτατορία τον παραδίδει σιδηροδέσμιο στην Γκεστάπο και το Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς μεταφέρεται στο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου.

Στα τέλη Μαϊου του 1945, ο Ζαχαριάδης (μετά από αρκετό διάστημα εγκλεισμού στο Νταχάου) επιστρέφει στην Ελλάδα. Αναλαμβάνει και πάλι την ηγεσία του ΚΚΕ και τον Ιούνιο έρχεται σε ρήξη με τον Άρη Βελουχιώτη (ηγέτη του ΕΛΑΣ) και τον αποκηρύσσει δημόσια.

Ακολουθούν τα δύσκολα χρόνια του Εμφυλίου Πολέμου, η ρήξη Ζαχαριάδη – Βαφειάδη, η ήττα του ΔΣΕ το 1949, οι φυλακίσεις και οι εξορίες πολλών αριστερών. Μετά την ήττα του ΔΣΕ, ο Ζαχαριάδης βρίσκει καταφύγιο στο Βουκουρέστι.

Το 1956 πραγματοποιείται το 20ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ και η λεγόμενη αποσταλινοποίηση, με πρωτοβουλία του Χρουστσώφ. Το Μάρτιο του 1956 πραγματοποιήθηκε η 6η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ. Στην Ολομέλεια αυτή υπήρξε αντικαταστατική παρέμβαση του ΚΚΣΕ και άλλων κομμουνιστικών κομμάτων της Ανατολικής Ευρώπης και αποφασίστηκε η καθαίρεση του Νίκου Ζαχαριάδη από τη θέση του Γ.Γ. του ΚΚΕ και από μέλος του Π.Γ. του ΚΚΕ. Η 7η Ολομέλεια του ΚΚΕ το 1957, διέγραψε το Ζαχαριάδη από μέλος του ΚΚΕ και παράλληλα, καθαίρεσε από μέλη της Κ.Ε. του ΚΚΕ τους : Δημήτρη Βλαντά, Γιώργου Βοντίτσιου (Γούσια) και Βασίλη Μπαρτζιώτα.

Στη συνέχεια, ο Ζαχαριάδης γνώρισε σκληρή αντιμετώπιση από το ΚΚΣΕ. Το 1962 οι Σοβιετικοί τον εκτόπισαν στην πόλη Σουργκούτ της Σιβηρίας και εκεί έζησε απομονωμένος υπό δύσκολες συνθήκες για πολλά χρόνια, ως το 1973 όπου η ταλαιπωρία του έλαβε τέλος. Για όλα αυτά θα μιλήσουμε αναλυτικά παρακάτω.

Η καθαίρεση του Ζαχαριάδη από τη θέση του Γ.Γ. του ΚΚΕ (1956)

Στις 11-12 Μαρτίου 1956 συνέρχεται στη Ρουμανία η 6η Πλατιά Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής και της Κεντρικής Επιτροπής Ελέγχου του ΚΚΕ. Η 6η Ολομέλεια καθαίρεσε το Νίκο Ζαχαριάδη από Γενικό Γραμματέα της ΚΕ (Κεντρικής Επιτροπής) και τον απομάκρυνε από το Πολιτικό Γραφείο (Π.Γ.) του ΚΚΕ, ενώ επίσης καθαίρεσε τον στενό συνεργάτη και υποστηρικτή του Ζαχαριάδη, τον Βασίλη Μπαρτζιώτα, από τη θέση του Γραμματέα της ΚΕ και τον απομάκρυνε και αυτόν από το Πολιτικό Γραφείο . Επίσης, διάφορα στελέχη που είχαν διαγραφεί από το ΚΚΕ τα προηγούμενα χρόνια, αποκαταστάθηκαν ως μέλη του κόμματος (Μάρκος Βαφειάδης, Θ. Χατζής, Βατουσιανός, Θ. Μπράτσος). Η 6ηΟλομέλεια πήρε τις παραπάνω αποφάσεις μετά από παρέμβαση που πραγματοποίησαν 6 κομμουνιστικά κόμματα χωρών όπου ζούσαν Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες. Συγκεκριμένα, από τα ΚΚ Βουλγαρίας, Ουγγαρίας, Πολωνίας, Ρουμανίας, Σοβιετικής Ένωσης και Τσεχοσλοβακίας. Επιδίωξή τους, όπως εισηγήθηκε η Διεθνής Επιτροπή των 6 κομμουνιστικών κομμάτων στην 6η Ολομέλεια, ήταν να συμβάλουν στην επίλυση του οξύτατου προβλήματος μέσα στο ΚΚΕ. Είναι η πρώτη Ολομέλεια στην ιστορία του ΚΚΕ που δε συγκαλείται από το ίδιο το Κόμμα ή άλλο εκλεγμένο όργανο, (Πολιτικό Γραφείο, Κεντρική Επιτροπή), αλλά από άλλα κόμματα.

Ο Νίκος Ζαχαριάδης αντιδρά, επιμένοντας ότι μόνο τα κομματικά όργανα είναι αρμόδια να αντιμετωπίσουν την κατάσταση στο ΚΚΕ. Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο ίδιος ήταν απών από τη συγκεκριμένη Ολομέλεια.

Η 7η Ολομέλεια και η διαγραφή του Ζαχαριάδη από το ΚΚΕ (1957)

Στις 18-24 Φεβρουαρίου 1957, η 7η Πλατιά Ολομέλεια του ΚΚΕ καθαίρεσε τον Ζαχαριάδη από την Κεντρική Επιτροπή (ΚΕ) του ΚΚΕ και τον διέγραψε από μέλος του ΚΚΕ «σαν αντικομματικό, φραξιονιστικό, αντιδιεθνιστικό, εχθρικό στοιχείο». Διαφωνία για τη διαγραφή εξέφρασε μόνον ο Μιλτιάδης Πορφυρογέννης, υποστηρίζοντας ότι ο Ζαχαριάδης έπρεπε να παραμείνει μέλος του ΚΚΕ, ωσότου εξεταστεί η εναντίον του κατηγορία του πράκτορα, ενώ «σύσταση» να μη διαγραφεί έκανε και ο Όττο Κουούσινεν. Παράλληλα, η 7η Ολομέλεια αποφάσισε να αποκαταστήσει στην ΚΕ του ΚΚΕ τον (αρχηγό του ΔΣΕ) Μάρκο Βαφειάδη.

Το κατηγορητήριο εναντίον του Ζαχαριάδη

Η απομάκρυνση του Νίκου Ζαχαριάδη στοιχειοθετήθηκε πάνω σε ένα ευρύ φάσμα κατηγοριών – από προσωπολατρία και παραβίαση των αρχών της εσωκομματικής δημοκρατίας έως αντιδιεθνισμό, σοβινισμό και αντισοβιετισμό. Η σημαντικότερη, όμως, αφορούσε την πολιτική του στην περίοδο 1945-49. Σύμφωνα με τους κατηγόρους του, η πολιτική αυτή ήταν αριστερίστικη, σεχταριστική, τυχοδιωκτική, αντιφατική, ασυνεπής και νομοτελειακά οδήγησε στην ήττα (το 1949). Μάλιστα, η 7η Ολομέλεια του ΚΚΕ αποφάσισε ότι, επειδή πολλές ενέργειες του πρώην Γενικού Γραμματέα

«ξεφεύγουν από το χαρακτήρα και τα πλαίσια των συνηθισμένων λαθών, […] στα συντριπτικά ‘‘γιατί’’ της ήττας του ΔΣΕ, όπως και η προσπάθειά τους να το κομματικό συμφέρον επιβάλλει να γίνει συστηματική και λεπτομερειακή παραπέρα έρευνα από το Κόμμα πάνω σ’ ολόκληρη τη ζωή και τη δράση του Ζαχαριάδη.» .

Οι κατηγορίες του «πράκτορα των Βρετανών» διατυπώθηκαν για πρώτη φορά από τον Μάρκο Βαφειάδη το φθινόπωρο του 1948 με επιστολή του προς το ΚΚΣΕ (Κομμουνιστικό Κόμμα Σοβιετικής Ένωσης). Η επιστολή αυτή δεν έχει εντοπισθεί, αλλά εκτός του ίδιου του Βαφειάδη, την ύπαρξη και το περιεχόμενό της ανέφερε ο Μολότωφ στον Ζαχαριάδη στη συνάντηση που έγινε στη Μόσχα στις 14 Ιανουαρίου 1950 με πρωτοβουλία του Στάλιν, για να εξομαλυνθούν οι σχέσεις μεταξύ του ΚΚΕ και του Αλβανικού Κόμματος Εργασίας. Ο Σοβιετικός υπουργός Εξωτερικών ζήτησε τη γνώμη του Ζαχαριάδη για την κατηγορία, αυτός απάντησε ότι ενδεχομένως βασιζόταν στο γεγονός ότι μετά την απελευθέρωσή του από το Νταχάου το 1945 επέστρεψε στην Ελλάδα με βρετανικό αεροπλάνο, διότι οι Σοβιετικοί δεν διέθεταν εκείνη τη στιγμή μέσο για τη μεταφορά του, αλλά τότε παρενέβη ο Στάλιν, λέγοντας: «Είναι ξεκάθαρο, κι αυτό το ζήτημα έχει τακτοποιηθεί. Λοιπόν, τελειώσαμε.» .

Εντούτοις, λίγο πριν την έναρξη της 3ης Συνδιάσκεψης του ΚΚΕ τον Οκτώβριο του 1950 ο ίδιος ο Βαφειάδης, δηλώνοντας ότι δεν είχε κρατήσει αντίγραφο της επιστολής εκείνης, ανέλυσε σε επιτροπή της ΚΕ μερικούς από τους λόγους που τον έκαναν να θεωρεί τον Ζαχαριάδη προβοκάτορα. Μεταξύ αυτών ανέφερε ότι «στη 2η Ολομέλεια [του Φεβρουαρίου 1946] ο Ζαχαριάδης προσπάθησε να παρασύρει το κόμμα σε ένοπλο πραξικόπημα», το οποίο αποσοβήθηκε επειδή ο ίδιος ο Βαφειάδης «μπήκε μπροστά στο Ζαχαριάδη»· ότι κατά τον Ζαχαριάδη, «ο Δημητρώφ ήταν ραδιούργος και η Κομμουνιστική Διεθνής ήταν κέντρο ραδιουργιών»· ότι ο Ζαχαριάδης του είπε πως όσοι πήγαν στη Σοβιετική Ένωση «διεφθάρησαν»· ότι δύο φορές στο βουνό ο ίδιος υπέφερε από κρύο ιδρώτα, εμετούς και ευκοιλιότητα, τα οποία απέδωσε σε δηλητηρίαση, υπονοώντας απόπειρα δολοφονίας εναντίον του· ότι κατά τη σύζυγο του Βαφειάδη, «ο Ζαχαριάδης φαίνεται ότι είναι έκφυλος, φαίνεται και ο Στάλιν θα είναι έκφυλος»· ότι ο Ζαχαριάδης είπε για τη βαριά άρρωστη Χρύσα Χατζηβασιλείου: «Εσύ θα πεθάνεις, εγώ θα σε σώσω;»· ότι, σύμφωνα με πληροφορίες από τη Μόσχα, ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών Έρνεστ «Μπέβιν μεθυσμένος είπε ότι στο ΓΑ [του ΔΣΕ οι Βρετανοί] έχουν άνθρωπό τους»· ότι η δολοφονία του Γιάννη Ζεύγου οργανώθηκε από τον Ζαχαριάδη, τον Τίτο και τον Ναπολέοντα Ζέρβα προκειμένου να προκαλέσει λαϊκή αγανάκτηση · ότι η κατάληψη του Καρπενησίου από τον ΔΣΕ τον Ιανουάριο του 1949 «έγινε σε συνεργασία με τον εχθρό, για να γίνει πιστευτό ότι το 1949 τελειώνουμε με τον εχθρό και να με φάνε εμένα [τον Μάρκο Βαφειάδη]»· και τέλος, ότι «ο ελιγμός του Βίτσι [το 1949] έγινε σε συνεργασία με τον εχθρό», και ότι «η μεγαλύτερη προβοκάτσια σε βάρος του ΔΣΕ είναι γιατί δόθηκε εκεί η μάχη». Τέσσερις δεκαετίες αργότερα ο Βαφειάδης επέμεινε στις απόψεις του, προσθέτοντας μεταξύ άλλων ότι ο Ζαχαριάδης ήταν στενός φίλος του Λαβρέντι Μπέρια, ο οποίος βεβαίως «μετά το θάνατο του Στάλιν, αποδείχτηκε ότι ήταν πράκτορας, αποκαλύφτηκε, καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε ».

Η περίοδος 1957 – 1967 και η Ρούλα Κουκούλου

Οι κατηγορίες του πράκτορα και του προβοκάτορα παρέμειναν σε εκκρεμότητα για δέκα ολόκληρα χρόνια, από το 1957 μέχρι το 1967, όταν η 11η Ολομέλεια του ΚΚΕ αποφάσισε ότι «από την εξέταση της υπόθεσης Ζαχαριάδη δεν βγαίνει ότι ο Ν. Ζαχαριάδης είναι πράκτορας του εχθρού». Οι Σοβιετικοί προσπαθούν να απομονώσουν τον πρώην ηγέτη του ΚΚΕ. Είναι φανερό ότι ο Ζαχαριάδης έχει πέσει σε δυσμένεια και ο ίδιος νιώθει κατασυκοφαντημένος. Θεωρεί ότι οι κατηγορίες εις βάρος του είναι άδικες και ότι το όνομά του και η υπόληψή του έχουν σπιλωθεί. Οι Σοβιετικοί τον στέλνουν σε ένα χωριό στα Ουράλια και τον κάνουν προϊστάμενο μιας δασικής υπηρεσίας.

Όταν καθαιρέθηκε ο Νίκος Ζαχαριάδης, η γυναίκα του, Ρούλα Κουκούλου (1916 - 1997), βρισκόταν φυλακισμένη στην Αθήνα. Της έφεραν στο κελί μια εφημερίδα που ανέφερε τη σχετική είδηση και εκείνη φάνηκε να αποδέχεται ότι ήταν ορθή η απόφαση της Ολομέλειας του ΚΚΕ. Σε μια συνέντευξή της, η Ρούλα Κουκούλου είπε : «Μετά την καθαίρεση, μετά την 6η Ολομέλεια δηλαδή, του έγραψα δύο φορές από τη φυλακή. Του έγραψα σαν φοιτήτρια σε φοιτητή : Να ακούς τους καθηγητές σου. Δεν πειράζει που δεν τα πήγες καλά στις εξετάσεις. Πάντα θα είμαι μαζί σου». Πρόσθεσε επίσης ότι δεν πήρε ποτέ απάντηση.

Στο σημείο αυτό, αξίζει να αναφέρουμε ότι η κομμουνίστρια Ρούλα Κουκούλου συνδέθηκε με το Ζαχαριάδη το 1948, δηλαδή την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου. Μετά την ήττα του ΔΣΕ βρήκε καταφύγιο στη Ρουμανία. Το 1955 ήρθε στην Ελλάδα παράνομα. Συνελήφθη και φυλακίστηκε στις Φυλακές Αβέρωφ και στο Γεντί Κουλέ. Αποφυλακίστηκε το 1966, μετά από 11 χρόνια στη φυλακή.

Η επίσκεψη του Ζαχαριάδη στην ελληνική πρεσβεία της Μόσχας (1962)

Στις 10 Μαρτίου 1962 ο Ζαχαριάδης επισκέπτεται την ελληνική πρεσβεία της Μόσχας, όπου είχε δίωρη συνομιλία με τον διαπιστευμένο στη Μόσχα έλληνα πρεσβευτή Γ. Χριστόπουλο και προδιέγραφε το τέλος του ξεκινώντας ο ίδιος τη θύελλα που θα ακολουθούσε με τίμημα τη ζωή του. «Απρόοπτη» χαρακτήριζε εκείνη την επίσκεψη ο Χριστόπουλος και αναφέρθηκε με τρισέλιδο κρυπτογραφικό τηλεγράφημά του προς το ΥΠΕΞ της Ελλάδας.

Τόσο ο τότε ΥΠΕΞ (της Κυβέρνησης Καραμανλή) Αβέρωφ-Τοσίτσας, από το Παρίσι, όσο και ο υπουργός Δικαιοσύνης Παπακωνσταντίνου, προς τον οποίο διεβιβάσθη το πρωτότυπο της επιστολής Ζαχαριάδη, θα ζητήσουν από τον Έλληνα πρεσβευτή στη Μόσχα να επιστρέψει την επιστολή στον αποστολέα της «ως απαράδεκτον, αποφεύγοντες οιανδήποτε μετ΄ αυτού προσωπικήν επικοινωνίαν» (ΑΠ Α134-11, Αβέρωφ, 16 Απριλίου 1962).

Με ημερομηνία 3 Ιουλίου 1962, αντί τηλεγραφήματος με την ένδειξη «Διά κ. Υπουργόν», ο Χριστόπουλος από τη Μόσχα ενημέρωνε: «Καίτοι παρήλθε μακρόν χρονικόν διάστημα Ζαχαριάδης δεν ενεφανίσθη διά να παραλάβη κριθείσαν ως απαράδεκτον επιστολήν του ούτε εζήτησεν επικοινωνήση εκ νέου μετά Β. Πρεσβείας» (ΑΠ 991), ενώ με απόρρητο έγγραφό του μία εβδομάδα αργότερα συμπλήρωνε ως εξής: «Σημειωτέον ότι ο ειρημένος (ενν. τον Ζαχαριάδη), ούτινος η διεύθυνσις, ο αριθμός και ο τόπος διαμονής τυγχάνουν άγνωστα στη Β. Πρεσβεία, είχε λάβει γνώσιν εκ τηλεφωνικής μετ΄ αυτής επικοινωνίας κατά τας αρχάς Απριλίου περί του απαραδέκτου και επιστρεπτέου της επιστολής του, ην και θα ήρχετο, καθ΄ α είχε δηλώσει, να παραλάβη εκ της Πρεσβείας» .

Η ενέργεια του Ζαχαριάδη εκνευρίζει τους Σοβιετικούς, οι οποίοι τον εκτοπίζουν στο παγωμένο Σουργκούτ της Σιβηρίας (Μάιος 1962).

Τον Οκτώβριο του 1962 κατόρθωσε (με αρκετή δυσκολία) να τον επισκεφτεί στο Σουργκούτ ο (ζαχαριαδικός) Αχιλλέας Παπαϊωάννου και αργότερα λίγοι φίλοι του. Ο γιος του πρώην ηγέτη του ΚΚΕ, Σήφης Ζαχαριάδης, είχε στείλει επιστολές προς το Κρεμλίνο ζητώντας μια πιο ανθρώπινη μεταχείριση για τον πατέρα του, αλλά το Κρεμλίνο δεν ικανοποίησε κανένα από τα αιτήματά του. Στον τόπο της εξορίας του, οι γείτονες δεν ήξεραν ποιος πραγματικά ήταν ο Έλληνας πολιτικός εξόριστος. Η σοβιετική του ταυτότητα ανέφερε ως όνομά του το «Νικολάι Νικολάγιεβιτς Νικολάγιεφ».

Η επιστολή Ζαχαριάδη προς την κυβέρνηση Παπανδρέου (1964)

Λίγα χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα το 1964, ο Ζαχαριάδης έστειλε μέσω της ελληνικής πρεσβείας μια επιστολή προς την κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου, ζητώντας να του επιτραπεί να επιστρέψει στην Ελλάδα για να δικαστεί. Κι αυτή τη φορά όμως, μόνη απάντηση ήταν η σιωπή.

Η απεργία πείνας

Την Πρωτομαγιά του 1966 ο Ζαχαριάδης ξεκίνησε απεργία πείνας που κράτησε 18 μέρες, προσπαθώντας με αυτό τον τρόπο να διαμαρτυρηθεί για τον εκτοπισμό του από το σοβιετικό καθεστώς και την απομόνωσή του.

Το γράμμα του Ζαχαριάδη το Μάιο του 1967

Το Μάιο του 1967, ο Ζαχαριάδης στέλνει ένα γράμμα στους πολιτικούς πρόσφυγες της Τασκένδης, πολλοί από τους οποίους διαγράφτηκαν από το ΚΚΕ, λόγω των φιλοζαχαριαδικών πεποιθήσεών τους.

Το γράμμα αυτό, με ημερομηνία 23-5-1967, αναφέρει μεταξύ άλλων τα εξής : «Η διορισμένη στο 1956 κλίκα στην ηγεσία του ΚΚΕ υπόστειλε την κουκουέδικη σημαία στην Ελλάδα, έριξε το κόμμα σε βαθιά κρίση, συκοφάντησε, λέρωσε και βρώμισε την επαναστατική παράδοση στον τόπο μας, κατασπίλωσε το μαρξισμό-λενινισμό και νομοτελειακά οδήγησε στην ήττα στις 21 του Απρίλη 1967. Χωρίς την επέμβαση του 1956, η εξέλιξη της κατάστασης στην Ελλάδα θάταν ασφαλώς διαφορετική. Έξοδος απ’ την κρίση του ΚΚΕ, έξοδος κουκουέδικη υπάρχει μονάχα μια : δημοκρατικό ξεκαθάρισμα της αντικουκουέδικης κληρονομιάς του 1956, παραμέρισμα της διορισμένης κλίκας, αναστήλωση των μαρξιστικών-λενινιστικών αρχών και της κουκουέδικης κομματικότητας και πολιτικής στο ΚΚΕ. Η παλιγγενεσία αυτή θα πραγματοποιηθεί απ’ τα κάτω και απ’ τα πάνω μέσα στη φωτιά και τις καινούργιες δοκιμασίες που περνά ο λαός μας και το κόμμα μας κάτω απ’ το σιδερένιο τακούνι της σακαράκικης χούντας).

5) Ή πατρίδα μας περνά ξανά δυσκολίες. Η πιο βαμμένη αντίδραση με την επέμβαση των αμερικάνων ιμπεριαλιστών προώθησε στο προσκήνιο τους σακαράκες συνταγματάρχες και στρατηγούς και επέβαλε στρατιωτική διχτατορία. Σήμερα το καθήκον κάθε κουκουέ όπως και κάθε έλληνα πατριώτη είναι ένα και παλλαϊκό: Αντιδιχτατορική ενότητα και δράση απ’ τα κάτω και απ’ τα πάνω στο λαό, στο στρατό, στο εσωτερικό και στο εξωτερικό με κοινή πολιτική γραμμή: 1) Ανατροπή στρατιωτικής διχτατορίας. 2) Αποκατάσταση Συντάγματος. 3) Υπηρεσιακή. 4) Εκλογές με αναλογική.

Η αντιδιχτατορική ενότητα., το Πανελλήνιο Αντιδιχτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ) ενώνει όλους τους Έλληνες, δεν αποκλείει κανέναν, οργανώνεται παντού όπου ζουν και δουλεύουν Έλληνες και χρησιμοποιεί όλα τα μέσα πάλης απ’ τα συνθήματα στους τοίχους, τον τηλεβόα, τις προκηρύξεις, ώς τη μαζική πολιτική απεργία και στη βία τη σακαράκικη απαντά με τη βία. Με καθαρή γραμμή, γερή οργάνωση και θαρραλέα αντιδιχτατορική καθοδήγηση ο λαός θα νικήσει. Ύψιστο καθήκον των κουκουέδων είναι να βρίσκονται στις πρώτες γραμμές της πάλης και της θυσίας στο πανεθνικό αυτό ξεκίνημα. […] » .

Η φιλία του με τον Αλέξη Πάρνη

Στα δύσκολα χρόνια της εξορίας, ο συγγραφέας Αλέξης Πάρνης στάθηκε πιστός φίλος του Ζαχαριάδη και αργότερα δημοσίευσε αρκετές πληροφορίες για την τελευταία περίοδο του κομμουνιστή ηγέτη.

Απόσπασμα από το τελευταίο γράμμα του Νίκου Ζαχαριάδη, προς την ηγεσία του ΚΚΕ :

«Στη ζωή μου, έκανα πολλά λάθη και στραβά. Ο αναμάρτητος πρώτος το λίθο βαλέτω. Όμως με κατηγόρησαν ότι πρόδωσα το ΚΚΕ και τον αγώνα και με διέγραψαν απ’ το κόμμα. Κανένας δεν βρέθηκε ανοικτά, αντρίκια να πει ότι αυτό είναι ψέμα. Παράπονο δεν έχω γιατί έμαθα το φορτίο να το κουβαλάω μόνος μου. Το ΚΚΕ ήταν και παραμένει το κόμμα μου και κανένας δεν μπορεί να το χτυπήσει και να το λερώσει χρησιμοποιώντας το όνομα μου… Το γράμμα αυτό το γράφω για να βουλώσω το στόμα σ” όλους αυτούς που θα βάλουν τώρα τις φωνές. Με το ΚΚΕ δεν είχα ούτε έχω ανοιχτούς λογαριασμούς. Ούτε μπορούσα ποτέ νάχω».

Στο γράμμα προς τα παιδιά του με ημερομηνία 26/6/1973, υπήρχε μία προσθήκη για το ενδεχόμενο που αυτό θα έβλεπε το φως της δημοσιότητας.

«Για το λαό της Ελλάδας και τους κουκουέδες αν λάχει να διαβάσουν τις γραμμές αυτές, προσθέτω τούτα: τίποτε, απόλυτα τίποτε δεν κλόνισε, ούτε μπορούσε να κλονίσει την πίστη μου στον κομμουνισμό, το μαρξισμό- λενινισμό, το κουκουέδικο ΚΚΕ το ανεξάρτητο, λέφτερο και σοσιαλιστικό μέλλον του λαού και της πατρίδας μου, όπως δεν την κλόνισαν και τα 12 χρόνια που πέρασα στα μπουντρούμια της πλουτοκρατικής και μοναρχοφασιστικής αντίδρασης και στις φυλακές και στα στρατόπεδα της χιτλερικής Γερμανίας.»

Στο σημείο αυτό, θα ήταν καλό να πούμε λίγα λόγια για τον Αλέξη Πάρνη που υπήρξε στενός φίλος του ηγέτη του ΚΚΕ. Ο Αλέξης Πάρνης ήταν ποιητής, δραματουργός, πεζογράφος, μεταφραστής και αντιστασιακός. Γεννήθηκε στον Πειραιά στις 24/5/1924). Στα μαθητικά του χρόνια εντάχτηκε στην ΕΠΟΝ (δηλαδή στην νεολαιίστικη οργάνωση του ΕΑΜ). Ως ανταρτοΕΠΟΝίτης πολέμησε με τα τμήματα του ΕΛΑΣ Περιστερίου. Συμμετείχε στην αντίσταση ενάντια στους Άγγλους εισβολείς στα Δεκεμβριανά του 1944 και τραυματίστηκε από έκρηξη βόμβας. Ο τραυματισμός θα κόστιζε και τη ζωή του, αν δε μεταφερόταν στην Αλβανία, όπου θεραπεύτηκε. Στον Εμφύλιο εντάσσεται στο ΔΣΕ (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας). Μετά την ήττα και υποχώρηση του ΔΣΕ στις Λαϊκές Δημοκρατίες, ο Αλέξης Πάρνης έζησε στην Τασκένδη και μετά στη Μόσχα, όπου σπούδασε στο Λογοτεχνικό Ινστιτούτο «Μαξίμ Γκόρκι». Έγινε φίλος με το Ζαχαριάδη, αν και ήταν 21 χρόνια μικρότερός του.

Το τελευταίο γράμμα του Ζαχαριάδη προς το ΚΚΣΕ (26-6-1973)

Ο θάνατος του Ζαχαριάδη φαίνεται ότι ήταν προμελετημένος. Άλλωστε τον είχε προαναγγείλει ως την φυσική κατάληξη του αγώνα του να σπάσει την βαριά εξορία που του έχει επιβάλλει το σοβιετικό καθεστώς.

Συγκεκριμένα, στις 26 Ιουνίου του 1973 ο Ζαχαριάδης έστειλε προς την ΚΕ του ΚΚΣΕ το παρακάτω γράμμα.

«Προς την ΚΕ του ΚΚΣΕ

Γράφω για τελευταία φορά. Έχω απόλυτα ήσυχη συνείδηση ότι σ’ όλη μου τη ζωή δεν έκανα τίποτε ενάντια στο λαό μου και το κόμμα μου, το ΚΚΕ, ενάντια στην ΕΣΣΔ και το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα. Το μοναδικό μου «έγκλημα» είναι ότι απέκρουσα ολοκληρωτικά την πολιτική που χαντάκωσε το ΚΚΕ. Όσο κι αν προσπάθησαν δεκαεφτά ολόκληρα χρόνια τα όργανα της ασφάλειας της Σοβ. Ένωσης και οι διορισμένοι στο ΚΚΕ δεν απόδειξαν απόλυτα τίποτε και αναγκάστηκαν να γλύψουν αυτού όπου φτύναν. Δεν τόλμησαν να στηρίξουν ενάντιά μου καμιά κατηγορία και να με δικάσουν αν και αυτό το (δυσανάγνωστη λέξη) όλα αυτά τα χρόνια. Όμως τα επαίσχυντα παράνομα και αφθαίρετα μέτρα ενάντιά μου συνεχίζονταν όλα τα χρόνια αυτά (απαυτά ένδεκα στο Σουργκούτ της Σιβηρίας). Απτό 1966 και δω έκανα αλλεπάλληλες απεργίες πείνας που συνολικά κράτησαν πάνω από δυο χρόνια. Όλες οι υποσχέσεις που μου δίνονταν στη διάρκεια των απεργιών αυτών απτούς διορισμένους και εκπροσώπους της ΚΕ του ΚΚΣΕ, που έρχονταν εδώ στο Σουργκούτ και Τιουμέν (Ζωγράφος, Δημητρίου, Υφαντής, Ζάχος, Σεμενκώφ, Ταπόρικωφ κ.ά.) αποδείχνονταν κάθε φορά κάλπικες, ψεύτικες, ανήθικες.

Σήμερα, ύστερα απόλα αυτά, δηλώνω ότι αν δεν αρθούν ΟΛΑ τα μέτρα περιορισμού, εξορίας, στέρησης ελευθερίας μετακίνησης και αναχώρησης απτή Σοβ. Ένωση κτλ. κτλ. που εφαρμόζονται ενάντιά μου, τότε την 1η Αυγούστου 1973, σαν έκφραση έσχατης ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑΣ, θ’ αυτοκτονήσω. Αν υπάρξει απάντησή σας να μου μεταβιβαστεί μονάχα με το γιο μου Σηφάκο (Αλέξη).

Σουργκούτ, 26.6.1973.

Ν. Ζαχαριάδης»

Συγκεκριμένα, όπως προκύπτει από παλιότερα υπομνήματά του προς την ηγεσία του ΚΚΣΕ, ο Ν. Ζαχαριάδης απαιτούσε βασικά τρία πράγματα: α) Να σταματήσει η εξορία του β) Να του δοθεί καθεστώς πολιτικού πρόσφυγα και ελεύθερη μετακίνηση στην ΕΣΣΔ γ) Να του δοθεί διαβατήριο για να μπορεί να ταξιδέψει εκτός Σοβιετικής Ένωσης όποτε το επιθυμούσε.

Για την πρόθεση του Ζαχαριάδη να αυτοκτονήσει η ηγεσία του ΚΚΣΕ ενημέρωσε την ηγεσία του ΚΚΕ στις αρχές του τρίτου δεκαήμερου του Ιουλίου 1973, δηλαδή περίπου ένα μήνα μετά τη λήψη του γράμματος με την εκδήλωση της πρόθεσης αυτοκτονίας. Όπως φαίνεται από ένα σύντομο πρακτικό που δημοσίευσε ο Γρ. Φαράκος («Μαρτυρίες και Στοχασμοί», εκδόσεις Προσκήνιο 1993, σελ. 358) το Π.Γ. της ΚΕ του ΚΚΕ, στις 24 Ιουλίου του 1973, αποφάσισε «ο σ. Κ. Λουλές να πάει στη ΣΕ και να συζητήσει το ζήτημα που προέκυψε με το Ζαχαριάδη».

Η αλήθεια είναι πως ο Κώστας Λουλές βρέθηκε πολύ γρήγορα στη Σοβιετική Ένωση. Δύο μέρες μετά την παραπάνω απόφαση του Π.Γ. βρισκόταν ήδη στο Σουργκούτ και συνομιλούσε με τον Ζαχαριάδη.

Η Όλγα Ζαχαριάδη βλέπει για πρώτη φορά τον πατέρα της (1971)

Τον Αύγουστο του 1971, η 24χρονη Όλγα Ντουρίσοβα Ζαχαριάδη είχε την ευκαιρία να συναντήσει για πρώτη φορά τον πατέρα της, Νίκο Ζαχαριάδη, στην εξορία. Η Όλγα ήταν η Τσεχοσλοβάκα κόρη του Ζαχαριάδη και της Μαρίας Νοβάκοβα. Από τη συνάντηση εκείνη, έχει διασωθεί μια φωτογραφία που δείχνει πατέρα και κόρη να κάθονται σε ένα παγκάκι.

Ας παραθέσουμε όμως λίγα λόγια της ίδιας της Όλγας :

« Γεννήθηκα το 1947 στην Πράγα, Τσεχοσλοβακία. Ζούσα με τη μάνα μου, τη Μαρία (Μαρή) Νοβάκοβα […]. Τον πατέρα μου τον γνώρισα και τον πρωτοείδα τον Αύγουστο το 1971, είχα γίνει 24 χρονών και τρεις μήνες... όταν πήγα στο Σουργκούτ, Ρωσία και εκείνες οι δύο βδομάδες ήταν οι πιο ευτυχισμένες στη ζωή μου. Εγώ ήθελα να έχω πατέρα και δε με ενδιαφέρει εάν ο πατέρας μου ήταν πολιτική προσωπικότητα. Πάντα ήμουνα πολύ δυστυχισμένη όταν πηγαίναμε σε γνωστούς για επίσκεψη, κι όλοι είχαν τον πατέρα τους. Μόνο εγώ δεν είχα τον πατέρα μου κοντά μου, δίπλα μου... Ήμουν πολύ δυστυχισμένη που ο πατέρας μου ποτέ δεν μου έγραφε, σε μένα προσωπικά, στην Όλγα. Και γι' αυτό ήμουνα πολύ ευτυχισμένη όταν τον συνάντησα για πρώτη φορά. Εγώ τον βρήκα τον πατέρα μου, δεν ξέρω εάν ο ίδιος ήθελε να με βρει. Όμως εγώ επέμενα και τον βρήκα. Όταν επιτέλους βρεθήκαμε, νομίζω και αυτός ήταν ευτυχισμένος που με βρήκε. Τουλάχιστον έτσι θέλω να πιστεύω, πήγα στο νοσοκομείο, όπου τον είχανε μετά την απεργία πείνας που είχε κάνει. Έκλαιγε πάρα πολύ... ήταν συγκινημένος. Πέρασα δύο βδομάδες μαζί του και αυτό ήταν όλο κι όλο... Μετά από δύο χρόνια, την 1 Αυγούστου 1973 πέθανε...

Όταν πέθανε ο πατέρας μου, κανένας δεν ήρθε να ενημερώσει τη μάνα μου, τη σύζυγο του, τη Μαρία Νοβάκοβα. Μας το είπε μια αξαδέρφη μου που δούλευε στην εφημερίδα "Μλάντα Φρόντα" (σήμερα λέγεται Μλάντα Φρόντα Ντνες). Μάθανε από τη ειδησεογραφία που μαζεύανε, ότι στη Ρωσία πέθανε ο Νίκος Ζαχαριάδης. Η μάνα μου πήγε αμέσως στη Σοβιετική Πρεσβεία να ρωτήσει, να μάθει. Της είπανε ότι δεν ξέρουν τίποτα για κανέναν Νίκο Ζαχαριάδη. Τότε, πού τη ρωτήσανε για το επώνυμο του, τους είπε ότι ήταν ο Νικολάϊ Νικολάγεβιτς Νικολάγεφ. Στη ληξιαρχικοί πράξη για το θάνατο του πατέρα μου, την οποία την έχουμε εμείς, γράφει - "Νικολάι Νικολάγεβιτς Νικολάγεβ - Νίκος Ζαχαριάδης". Η μάνα μου επέμενε να προσθέσουν το αληθινό του όνομα, το δικό του το όνομα. Η μάνα μου, η σύζυγος του Νίκου Ζαχαριάδη, ήταν μια πολύ μαχητική γυναίκα και πάντα τα κατάφερνε. Έχω δύο αδέρφια - τον Πάσα (Κίρο) και τον Αλιόσα (Ιωσήφ). Ο Πάσα ζούσε στη Ρωσία και ο Ιωσήφ στην Ελλάδα. Δεν το μάθατε ότι ο Πάσα πέθανε πέρυσι, το 2006. Μου το είπε ο Ιωσήφ από το τηλέφωνο. Παρόλα που έχω τα τηλέφωνα του και την ηλεκτρονική του διεύθυνση, ακόμα δε μου απάντησε στα μηνύματα που του έχω στείλει. Ο Πάσα (Κίρος) έκανε εγ­χείρηση στην καρδιά, πήρε από μόνος του την απόφαση να βγει από το νοσοκομείο μετά από τρεις μέρες, υπό­γραψε το χαρτί, πήγε στο σπίτι του, και έτσι τον βρήκανε νεκρό στο σπίτι του. Ο αδελφός μου Κίρος (Πάσα) δεν ήθελε να έχω καμία επαφή με τον Ιωσήφ και ακόμα κα­νένας δεν ξέρει την αιτία. Ο Αλιόσα (Ιωσήφ) μου είπε ότι και ο ίδιος το ξέρει, ότι ο Πάσα δεν ήθελε ποτέ να έχω επαφή μαζί του...

Πήγα μόνο μια φορά στην Ελλάδα με τα δύο μου παιδιά. Έχω δύο παι­διά, την Καρολίνα 25 χρονών, που μοιά­ζει τη γιαγιά της, ξανθιά, με γαλανά μάτια, έξυπνη και το Μάρκο, 22 χρονών, που είναι ίδιος, "φτυστός" του παππού του, του πατέρα μου. Και τα δύο παιδιά μου γνωρίζουν τα πάντα για τον παπ­πού τους, για τον Νίκο Ζαχαριάδη. Με φιλοξένησε ο αδερφός μου ο Ιωσήφ. Τότε επισκεφτήκαμε με τα παιδιά μου και τη Ρούλα (Κουκούλου). Ο Πάσα μου είχε πει να μην πάω να τη δω, διότι δε θα αισθανόμουνα καλά μαζί της... Όμως εγώ πήγα, διότι η Ρούλα είναι η μάνα του Ιωσήφ, του Αλίοσα, ο οποίος είναι αδερφός μου, έχουμε τον ίδιο πατέρα. Είναι αλήθεια, ότι η Ρούλα μας φέρθηκε πολύ καλά, φιλόξενα, φι­λικά. Αλλά αυτό που είπε για τον πα­τέρα μου, δε μου άρεσε, με πλήγωσε... Μου είπε, ότι ο πατέρας μου είχε τρελαθεί και έλεγε ψέματα και αυτά που μου είπε ο πατέρας μου όταν βρε­θήκαμε στο Σουργούτ, ήταν όλα ψέματα, δεν ήταν αλήθεια. Με τον πατέρα μου ποτέ δε μιλήσαμε για πολιτικά. Μιλή­σαμε μόνο για τις δικές μας προσωπικές σχέσεις και ήταν καλό που είχαμε κοινή γλώσσα τα ρωσικά, αφού εγώ σαν Τσέχα δεν μιλούσα ελληνικά, και ο πατέ­ρας μου Έλληνας, μιλούσε ελληνικά, αλλά και οι δύο μας μιλούσαμε ρωσικά. Όταν βρεθήκαμε με τον πά­τερα μου για πρώτη και τελευταία φορά, όλο κι όλο δύο βδομάδες ήμασταν μαζί, είναι πολύ δύσκολο, στα είκοσι τέσσερα σου, μεγάλη πια, να δεις τον πατέρα σου για πρώτη φορά και να του πεις - πα­τέρα, εγώ σ' αγαπώ. Ναι, ο καθένας το καταλαβαίνει αυτό. Κι όταν ο πατέρας μου, μου είπε ότι μ' αγαπά, ναι, το είδα στα μάτια του, είδα πόσο ευτυχισμένος ήταν, τα δάκρυα του, τον είδα να κλαίει... και γι' αυτό δε θέλω να πιστέψω και δεν το πιστεύω, ότι είχε "τρελαθεί και δεν έλεγε την αλήθεια". Και η Ρούλα ήταν στα καλά της όταν μου τα είπε αυτά. Εγώ αισθάνθηκα άβολα, σα να μην της άρεσε, ότι κι εγώ παρουσιά­στηκα ξαφνικά και πήγα να δω τον πατέρα μου. Αυτή είναι η προσωπική μου γνώμη. Ναι, όταν και η ίδια με είδε και όταν είδε πόσο μοιάζω τον πατέρα μου, προσπάθησε να με πείσει ότι εγώ δεν ήμουνα η κόρη του πατέρα μου, ότι εγώ δεν ήμουνα δική του κόρη...Όμως εγώ είμαι η κόρη του πατέρα μου, η κόρη του Νίκου Ζαχαριάδη. Μα ο πατέρας μου ποτέ δεν αρνήθηκε ότι είχε μια κόρη. Και να σου πω, εγώ ποτέ δε μπήκα μεταξύ τους - της Ρούλας και του πατέρα μου. […]

Η μάνα μου πάντα έλεγε για τον πατέρα μου: "Εάν κάποιος έχει το δικαίωμα να μιλήσει ενάντια του πατέρα σου, αυτή είμαι μόνο εγώ, μόνο εγώ έχω αυτό το δικαίωμα, διότι εγώ είμαι η σύζυγός του. Κι εσείς πότε μην επιτρέψτε, σε κανέναν να μιλήσει ενάντια του πατέρα σας, του Νίκου Ζαχαριάδη. Η μάνα μου έλεγε ότι ο πατέρας μου έλεγε στον κόσμο, ότι μόνο έναν άνθρωπο σεβάστηκε πολύ - και αυτός ο άνθρωπος ήταν η μάνα μου. Ένα πράγμα μπορώ να πω για την μάνα μου - σε όλη της τη ζωή τον αγαπούσε και τον σεβότανε. Πάντα ένιωθε τον εαυτό της ότι είναι η μόνη σύζυγος του Ζαχαριάδη και πάντα αγωνιζότανε γι' αυτόν. Πότε δεν είπε τίποτα ενάντια του πατέρα μου, του Νίκου Ζαχαριάδη.

Ήταν μια μεγάλη αγάπη και όλοι το λεν αυτό. Όλοι λεν ότι η μάνα μου τον αγαπούσε πάρα πολύ. Η μάνα μου μπήκε στο ΚΚ Τσεχοσλοβακίας το 1926 και το 1929 ήταν μέλος της Κομιντέρν. Τότε ήταν οι μεγάλοι σύντροφοι εκεί. Εκεί συνάντησε τον πατέρα μου, ο οποίος αντιπροσώπευε το ΚΚΕ. Ήθελε να πάει στο Σουργκούτ, στη Ρωσία. Δεν της το επέτρεψαν ποτέ οι Ρώσοι... […] Οι Ρώσοι ποτέ δε δώσανε βίζα στην μάνα μου να πάει να τον επισκεφτεί, να πάει να δει τον πατέρα μου, το σύζυγο της. Όλα αυτά τα είπα στη Ρούλα και μπορεί και γι' αυτό να μην της άρεσε. Ακόμα και η εγγονή της Ρούλας είπε στον πα­τέρα της ότι η Ρούλα ποτέ δεν ήταν η σύζυγος του Ζαχαριάδη, διότι δεν μπορούσε να γίνει, αφού δεν πήρε ποτέ διαζύγιο από την μάνα μου, κι έτσι του είπε του Ιωσήφ ότι γεννήθηκε "έξω από γάμο", δηλαδή ήταν εξώγαμο παιδί, αφού η γιαγιά Ρούλα δεν ήταν ποτέ παντρεμένη. Τώρα και η Ρούλα πέθανε, και δε θέλω να πω τίποτα εναντίον της, εναντίον κανενός. Εμένα μου φτάνει, ότι ο πατέρας μου, μου είπε ότι μ' αγαπάει. » .

Το τραγικό τέλος του ιστορικού ηγέτη του ΚΚΕ (1973)

Ο επίλογος της πολυετούς πορείας του Ζαχαριάδη θα γραφτεί το 1973. Το τέλος θα είναι τραγικό. Την 1η Αυγούστου 1973 οι Σοβιετικοί βρίσκουν το πτώμα του πρώην ηγέτη του ΚΚΕ, κρεμασμένο με ένα καραβόσκοινο, στο σπίτι του στο Σουργκούτ της Σιβηρίας. Αυτό για το οποίο είχε προειδοποιήσει με γράμμα του προς το ΚΚΣΕ τον Ιούνιο του 1973, το έκανε τελικά πράξη.

Πως αντέδρασε το ΚΚΕ και οι διάφοροι πολιτικοί πρόσφυγες

Στις 7 Αυγούστου 1973, το ΚΚΕ με καθυστέρηση σχεδόν μιας εβδομάδας, ανακοίνωσε ότι ο Νίκος Ζαχαριάδης πέθανε από καρδιακή προσβολή. Πέρα από την αδικαιολόγητη καθυστέρηση μιας τόσο σοβαρής είδησης, το ΚΚΕ (που είχε για ηγέτη του το Χαρίλαο Φλωράκη) χρησιμοποίησε ένα ψέμα που θα δημιουργούσε αργότερα πολλά ερωτηματικά. Πολλοί οπαδοί του Ζαχαριάδη και κυρίως πολιτικοί πρόσφυγες, δεν πίστεψαν την «καρδιακή προσβολή» ούτε και την «αυτοκτονία», αλλά υποστήριξαν ότι ο Ζαχαριάδης δολοφονήθηκε από τους Σοβιετικούς.

Η 1η Αυγούστου 1973 ήταν η μέρα που έπεσε η αυλαία στην πολυτάραχη ζωή μιας σημαντικής ηγετικής φυσιογνωμίας του ΚΚΕ. Η αντίστροφη μέτρηση για το Ζαχαριάδη είχε ξεκινήσει πολλά χρόνια πριν. Το 1953, έτος θανάτου του Στάλιν, ήταν καθοριστικό για τις μετέπειτα εξελίξεις. Ακολούθησαν τα θλιβερά γεγονότα της Τασκένδης το 1955 (βίαιες συγκρούσεις μεταξύ ζαχαριαδικών και αντιζαχαριαδικών) και το 20ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ που έθεσε σε εφαρμογή το σχέδιο της αποσταλινοποίησης.

Το 1973 ήταν η μοιραία χρονιά. Ο Ζαχαριάδης έδωσε στο γιο του Σήφη δύο γράμματα. Ένα για τη σύζυγό του Ρούλα Κουκούλου και ένα για την ηγεσία του ΚΚΕ. Ρητή εντολή ήταν το γράμμα προς τη Ρούλα Κουκούλου να παραδοθεί μετά την 1η Αυγούστου 1973. Το περιεχόμενο των επιστολών αυτών δεν έχει γίνει γνωστό μέχρι σήμερα.

Τον Ιούλιο του 1973 το ΚΚΕ αποφάσισε να στείλει κάποιον να πάει να δει τον εξόριστο Ζαχαριάδη στο Σουργκούτ. Αποφασίστηκε να πάει ο Κώστας Λουλές, με εντολή να προτείνει στο Ζαχαριάδη να συνεργαστεί με τη νέα κομματική ηγεσία (Φλωράκης) και να μεταφερθεί στη Βουδαπέστη, όπου βρισκόταν η έδρα του ΚΚΕ. Ο Ζαχαριάδης διαφώνησε με τον Λουλέ σε πολλά ζητήματα. Δεν επήλθε συμφωνία μεταξύ των δύο ανδρών. Την 1η Αυγούστου 1973, ο αστυφύλακας της βάρδιας – φρουράς Κορμίλτσεφ ειδοποίησε τον επικεφαλής του τοπικού κολαμκίου της Κα Γκε Μπε (KGB) Σόσενκο, ότι στο δωμάτιο του Ζαχαριάδη το φως είναι ακόμη αναμμένο και ότι «κάτι δεν πάει καλά». Όταν μπήκαν μέσα στο σπίτι, οι Σοβιετικοί τον βρήκαν με μια θηλιά σφιγμένη στο λαιμό. Πολύ αργότερα, ο τοπικός τύπος έκανε λόγο για αυτοκτονία.

Ο άκρως απόρρητος φάκελος Ζαχαριάδη

Η διευθύντρια των ρωσικών κρατικών αρχείων Ν. Τομιλίνα, ανέφερε ότι ο φάκελος του θανάτου του εξόριστου Ζαχαριάδη παραμένει ακόμα και σήμερα στα κρατικά αρχεία ως «άκρως απόρρητος» και αποκάλυψε ότι «οι Ρώσοι δεν έχουν δημοσιοποιήσει όλα όσα αφορούν το Ζαχαριάδη και κυρίως τα ντοκουμέντα για τις συνθήκες του θανάτου του» .

Η μεταφορά της σορού στην Αθήνα (1991) και το τελευταίο αντίο

Το 1973 οι Σοβιετικοί τον έθαψαν με το όνομα «Νικολάι Νικολάγιεβιτς Νικολάγιεφ».

Το Δεκέμβριο του 1991 η σορός του πρώην γενικού γραμματέα του ΚΚΕ μεταφέρθηκε στην Αθήνα. Στις 29 Δεκεμβρίου 1991 έγινε η δεύτερη κηδεία του στο Α’ Νεκροταφείο. Η ταφή πραγματοποιήθηκε παρουσία της οικογένειάς του, της ηγεσίας του ΚΚΕ και χιλιάδων οπαδών του που θέλησαν να τον αποχαιρετίσουν για τελευταία φορά.

Παρόντες στην κηδεία ήταν διάφορα μέλη και οπαδοί του ΚΚΕ, η σταλινική – ζαχαριαδική οργάνωση ΣΑΚΕ, το ΕΚΚΕ, η ΟΑΚΚΕ, διάφορα μέλη της ΟΚΜΛΕ (όπως ο Γιάννης Καραστάθης κ.α.), το ΕΑΜ και άλλοι.. Ο Πέτρος Γιώτης (της ΣΑΚΕ) εκφώνησε επικήδειο λόγο.

http://aristeriantepithesi.blogspot.gr/2013/07/40.html?spref=fb

Σήμερα το πολιτικό μνημόσυνο για τον Ν. Ζαχαριάδη

Στις 10 π.μ., στο Α' Νεκροταφείο, στα 40 χρόνια από το θάνατό του

Η Κομματική Οργάνωση Αττικής του ΚΚΕ, τιμώντας τα 40 χρόνια από το θάνατο του Νίκου Ζαχαριάδη, ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ (1931 - 1956), την αταλάντευτη στάση και αφοσίωσή του, σε οποιεσδήποτε συνθήκες, στην υπόθεση της εργατικής τάξης, στον προλεταριακό διεθνισμό, στην πάλη για την κοινωνική απελευθέρωση, το σοσιαλισμό, πραγματοποιεί πολιτικό μνημόσυνο, σήμερα, στις 10 π.μ., στο Α' Νεκροταφείο. Θα παραβρεθεί ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας.

Ο Νίκος Ζαχαριάδης, Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ από το 1931-1935 και Γενικός Γραμματέας της έως το 1956, ήταν ηγέτης αφοσιωμένος στην υπόθεση της εργατικής τάξης, στον προλεταριακό διεθνισμό, στην πάλη για την κοινωνική απελευθέρωση.

Ηγήθηκε του Κόμματος σε συνθήκες σκληρής ταξικής πάλης, διώξεων, εκτελέσεων, δράσης των κρατικών εγχώριων και ξένων μυστικών υπηρεσιών κατά του ΚΚΕ, ακόμα και διάβρωσης των κομματικών του οργανώσεων στα χρόνια της δικτατορίας του Μεταξά.

Είχε σημαντική συμβολή στην ανάπτυξη του ΚΚΕ στα χρόνια 1931-1936, ενώ πρωτοστάτησε στη δημιουργία και στην ηρωική πάλη του ΔΣΕ (1946 - 1949), της κορυφαίας εκδήλωσης της ταξικής πάλης στην Ελλάδα κατά τον 20ό αιώνα. Εδειξε ακλόνητη επιμονή στην ανάγκη ύπαρξης και ενίσχυσης των παράνομων κομματικών οργανώσεων στα χρόνια 1949 - 1955, στο συνδυασμό της παράνομης με τη νόμιμη δράση.

Τον διέκριναν επαναστατική επαγρύπνηση, ταχύτητα στην ανάληψη πρωτοβουλιών, σθένος στην υπεράσπιση της γνώμης του. Ηταν λαϊκός ηγέτης, με διάθεση και πνεύμα ασυμβίβαστο, πρωτοπόρο και μαχητικό. Δοκιμάστηκε και άντεξε, μαζί με άλλους κομμουνιστές, στα μεσαιωνικά κάτεργα της 4ης Αυγούστου, απ' όπου οδηγήθηκε στα μπουντρούμια του Μανιαδάκη που τον παρέδωσε στη συνέχεια στους Γερμανούς και στάλθηκε στο Νταχάου. Από αυτήν την εννιάχρονη δοκιμασία βγήκε αλύγιστος.

ΚΟ ΑΤΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΚΚΕ

Αύριο το πολιτικό μνημόσυνο για τον Ν. Ζαχαριάδη

Στις 10 π.μ., στο Α' Νεκροταφείο, στα 40 χρόνια από το θάνατό του

Η Κομματική Οργάνωση Αττικής του ΚΚΕ, τιμώντας τα 40 χρόνια από το θάνατο του Νίκου Ζαχαριάδη, ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ (1931 - 1956), την αταλάντευτη στάση και αφοσίωσή του, σε οποιεσδήποτε συνθήκες, στην υπόθεση της εργατικής τάξης, στον προλεταριακό διεθνισμό, στην πάλη για την κοινωνική απελευθέρωση, το σοσιαλισμό, πραγματοποιεί πολιτικό μνημόσυνο, αύριο, Πέμπτη, στις 10 π.μ., στο Α' Νεκροταφείο. Θα παραβρεθεί ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας.

ΝΙΚΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ

Ήταν ηγέτης αφοσιωμένος στην υπόθεση της εργατικής τάξης

Την 1η Αυγούστου συμπληρώνονται σαράντα χρόνια από τη μέρα που «έφυγε» από τη ζωή ο Νίκος Ζαχαριάδης, Γενικός Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ την περίοδο 1931-1956. Ο «Ριζοσπάστης», αντί για άλλο αφιέρωμα, δημοσιεύει σήμερα την απόφαση της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης του ΚΚΕ «Για την αποκατάσταση του Νίκου Ζαχαριάδη» από το «Δοκίμιο Ιστορίας του Κόμματος, Β΄ τόμος περίοδος 1949 - 1968. Αποκαταστάσεις» και το κεφάλαιο του «Δοκιμίου» «Εκτίμηση για τον Νίκο Ζαχαριάδη». Στο κείμενο διατηρούνται οι παραπομπές στις σημειώσεις όπως στο «Δοκίμιο».

Η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ, με θέμα «Δοκίμιο Ιστορίας του Κόμματος, Β΄ τόμος περίοδος 1949 - 1968. Αποκαταστάσεις», ήταν η κορύφωση μιας πολύμηνης διαδικασίας, κατά τη διάρκεια της οποίας συζητήθηκε σε όλο το Κόμμα και στα καθοδηγητικά όργανα της ΚΝΕ το σχέδιο Δοκιμίου που επεξεργάστηκε η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ.

Από αυτήν την προσπάθεια το σχέδιο Δοκιμίου εμπλουτίστηκε με τις παρατηρήσεις και προτάσεις χιλιάδων κομμουνιστών και κομμουνιστριών. Το ΚΚΕ και η ΚΝΕ βγήκαν πιο ενισχυμένοι ιδεολογικοπολιτικά και αποφασισμένοι να αξιοποιήσουν την ηρωική Ιστορία του Κόμματος και τα συμπεράσματα που βγαίνουν από αυτή, στην πάλη για το σοσιαλισμό, που η αναγκαιότητά του προβάλλει πιο επίκαιρη από κάθε άλλη φορά.

Για την αποκατάσταση του Νίκου Ζαχαριάδη

Ο Νίκος Ζαχαριάδης, το τρίτο από τα τέσσερα παιδιά της οικογένειας Ζαχαριάδη, γεννήθηκε στην Αδριανούπολη στις 27 Απριλίου 1903. Επειδή ο πατέρας του μετακινιόταν, ως υπάλληλος του γαλλικού μονοπώλιου καπνού «Ρεζί», πήγε στο δημοτικό σχολείο σε διάφορες πόλεις (Σκόπια, Νικομήδεια) και την πρώτη τάξη του γυμνασίου στην Αδριανούπολη. Σε νεαρή ηλικία δούλεψε στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης και στα καράβια της Μαύρης Θάλασσας. Στην «Πανεργατική» της Κωνσταντινούπολης (αναρχοσυνδικαλιστική οργάνωση) λειτουργούσε πυρήνας της Κομμουνιστικής Διεθνούς, του οποίου έγινε μέλος και στη συνέχεια γραμματέας. Το 1922 και 1923 πήγε ως ναυτεργάτης στη Σοβιετική Ενωση, όπου έγινε μέλος της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών. Το 1923 έγινε μέλος και του ΚΚ Τουρκίας. Το 1924 ήρθε στην Ελλάδα, έχοντας φοιτήσει στην ΚΟΥΤΒ (Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο των Εργαζομένων της Ανατολής). Δούλεψε στην ΟΚΝΕ Αθήνας και στη συνέχεια ως καθοδηγητικό στέλεχος στην ΟΚΝΕ Θεσσαλονίκης και στην Κομματική Οργάνωση. Το 1926 φυλακίστηκε στο Γεντί Κουλέ, από όπου απέδρασε. Το ίδιο διάστημα, έγινε μέλος της ΚΕ της ΟΚΝΕ κι έπειτα ήρθε ως καθοδηγητής στην ΚΟ Πειραιά. Το 1927 έγινε Γραμματέας της ΚΟ Θεσσαλίας. Το 1929 συνελήφθη, δραπέτευσε εκ νέου και φυγαδεύτηκε από το ΚΚΕ στη Σοβιετική Ενωση, από όπου επέστρεψε στην Ελλάδα το 1931 με απόφαση της ΚΔ. Κατά την παραμονή του στην ΕΣΣΔ έγινε μέλος του ΠΚΚ(μπ). Με βάση την κομματική του ταυτότητα, που εκδόθηκε από το ΚΚΕ το 1946, η κομματική του ηλικία υπολογίζεται από το 1921.

Ο Νίκος Ζαχαριάδης, Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ από το 1931-1935 και Γενικός Γραμματέας της έως το 1956, ήταν ηγέτης αφοσιωμένος στην υπόθεση της εργατικής τάξης, στον προλεταριακό διεθνισμό, στην πάλη για την κοινωνική απελευθέρωση.

Ηγήθηκε του Κόμματος σε συνθήκες σκληρής ταξικής πάλης, διώξεων, εκτελέσεων, δράσης των κρατικών εγχώριων και ξένων μυστικών υπηρεσιών κατά του ΚΚΕ, ακόμα και διάβρωσης των κομματικών του οργανώσεων στα χρόνια της δικτατορίας του Μεταξά.

Είχε σημαντική συμβολή στην ανάπτυξη του ΚΚΕ στα χρόνια 1931-1936, ενώ πρωτοστάτησε στη δημιουργία και στην ηρωική πάλη του ΔΣΕ (1946-1949), της κορυφαίας εκδήλωσης της ταξικής πάλης στην Ελλάδα κατά τον 20ό αιώνα. Εδειξε ακλόνητη επιμονή στην ανάγκη ύπαρξης και ενίσχυσης των παράνομων κομματικών οργανώσεων στα χρόνια 1949-1955, στο συνδυασμό της παράνομης με τη νόμιμη δράση.

Τον διέκριναν επαναστατική επαγρύπνηση, ταχύτητα στην ανάληψη πρωτοβουλιών, σθένος στην υπεράσπιση της γνώμης του. Ηταν λαϊκός ηγέτης, με διάθεση και πνεύμα ασυμβίβαστο, πρωτοπόρο και μαχητικό.

Ο Νίκος Ζαχαριάδης έζησε κρατούμενος στα κάτεργα της 4ης Αυγούστου από το 1936 μέχρι το 1941, όταν η ελληνική κυβέρνηση τον παρέδωσε στους Γερμανούς κατακτητές. Στη συνέχεια μεταφέρθηκε στην Γκεστάπο της Βιέννης και από εκεί στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Νταχάου, μέχρι το Μάη του 1945. Πέρασε την εννιάχρονη δοκιμασία αλύγιστος.

Κρίνοντας ιστορικά όλη τη διαδρομή του ΚΚΕ στην περίοδο που ήταν ΓΓ της ΚΕ, εκτιμάμε την αδυναμία του Ν. Ζαχαριάδη να οδηγήσει έγκαιρα το ΚΚΕ σε ολοκληρωμένα συμπεράσματα σε σχέση με τις αντιφάσεις στη στρατηγική του Κόμματος, με αδυναμίες προγραμματικής επεξεργασίας που βάρυναν αρνητικά στο Κόμμα κατά τη δεκαετία του 1940. Η ευθύνη του Νίκου Ζαχαριάδη εντοπίζεται κυρίως στην αδυναμία του να διαμορφωθεί Πρόγραμμα στο 7ο Συνέδριο (1945), που θα ενσωμάτωνε την πείρα από την αντικειμενική εκτίμηση των λαθών (Συμφωνίες Λιβάνου, Καζέρτας, Βάρκιζας). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα και τις αντιφάσεις, καθυστερήσεις και λάθη οργάνωσης του αγώνα του ΔΣΕ. Βεβαίως, η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη υπολογίζει ότι η στρατηγική του ΚΚΕ, όταν ήταν Γραμματέας και Γενικός Γραμματέας της ΚΕ ο Ν. Ζαχαριάδης, αντανακλούσε και τις αντιφάσεις της στρατηγικής του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος. Παράλληλα, εκτιμάμε ότι αν και ο Ν. Ζαχαριάδης είδε την αναγκαιότητα να διορθωθεί η στρατηγική του ΚΚΕ και το επιχείρησε το 1949 (5η Ολομέλεια) και το 1953 (Σχέδιο Προγράμματος), δεν τη θεμελίωσε με σωστή θεωρητική τεκμηρίωση, αφού στήριξε την αναγκαιότητα για αλλαγή της στρατηγικής στην αλλαγή του συσχετισμού των δυνάμεων. Επίσης, παρά το γεγονός ότι συγκρούστηκε σε πολλά ζητήματα με την ηγεσία του ΠΚΚ (μπ)/ΚΚΣΕ, και ο ίδιος και η ΚΕ υποχώρησαν στις πιέσεις της, με αποτέλεσμα, το 1954, να αποσύρουν το Σχέδιο Προγράμματος.

Η 6η Πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (11-12 Μαρτίου 1956), που την συγκάλεσε η επιτροπή των έξι ΚΚ (ΕΣΣΔ, Βουλγαρίας, Ρουμανίας, Τσεχοσλοβακίας, Ουγγαρίας, Πολωνίας), πήρε την παρακάτω απόφαση για τον Νίκο Ζαχαριάδη: «...η καθοδήγηση του Κόμματος και πρώτα απ' όλα ο Γενικός Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ σ. Νίκος Ζαχαριάδης κάνουν σοβαρά πολιτικά λάθη σεχταριστικού χαρακτήρα. [...] Για τα σοβαρά πολιτικά λάθη που έκανε ο σ. Ζαχαριάδης και για τη συστηματική από μέρους του παραβίαση των αρχών της εσωκομματικής δημοκρατίας, η Ολομέλεια έκρινε απαραίτητο να καθαιρέσει τον Νίκο Ζαχαριάδη από Γενικό Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ και να τον βγάλει από το Πολιτικό Γραφείο».

Η 7η πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (18-24 Φεβρουαρίου 1957) αποφάσισε: «1) Καθαιρεί τον Ν. Ζαχαριάδη από την ΚΕ του ΚΚΕ. 2) Τον διαγράφει από το Κόμμα σαν αντικομματικό φραξιονιστικό αντιδιεθνιστικό, εχθρικό στοιχείο. 3) Η Ολομέλεια σημειώνει πως επειδή πολλές ενέργειες του Ν. Ζαχαριάδη, όπως π.χ. η υπόθεση Γουσόπουλου κ.λπ., ξεφεύγουν από το χαρακτήρα και τα πλαίσια των συνηθισμένων λαθών, θεωρεί ότι το κομματικό συμφέρον επιβάλλει να γίνει συστηματική και λεπτομερειακή παραπέρα έρευνα από το Κόμμα πάνω σ' ολόκληρη τη ζωή και τη δράση του Ζαχαριάδη». Ως λόγοι της παραπάνω απόφασης προβλήθηκαν: «Η πολιτική γραμμή που επεξεργάστηκε και επέβαλε στο ΚΚΕ ο Ν. Ζαχαριάδης από το 1945 ήταν αριστερίστικη, σεχταριστική, τυχοδιωκτική. [...] οδήγησε σε ήττα το ρωμαλέο ελληνικό δημοκρατικό κίνημα. [...] Με τη γνωστή θέση του στη 12η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ του 1945 για τον "ελληνικό άξονα", αντικειμενικά δικαίωνε την επέμβαση των Αγγλων ιμπεριαλιστών στην Ελλάδα. [...] καλλιεργούσε συστηματικά και επίμονα τον αντισοβιετισμό και αντιδιεθνισμό. [...] επέβαλε στο ΚΚΕ ανώμαλο εσωκομματικό καθεστώς. [...] με την εγκληματική στάση του στα ζητήματα της παράνομης δουλειάς [...] είναι ο κύριος υπεύθυνος για τα χτυπήματα που έδωσε η Ασφάλεια στο ΚΚΕ».

Η καθαίρεση του Ν. Ζαχαριάδη και η διαγραφή του ήταν πράξεις άδικες. Η κατηγορία εναντίον του, για συνεργασία με τον εχθρό ήταν πράξη συκοφαντική, ενώ οι κατηγορίες για καλλιέργεια της προσωπολατρίας και για την εγκαθίδρυση στο ΚΚΕ ανώμαλου εσωκομματικού καθεστώτος αποτελούσαν προπέτασμα καπνού και πρόσχημα για να περάσει στην πλειοψηφία των μελών της ΚΕ και του Κόμματος η δεξιά οπορτουνιστική στροφή.

Τόσο η επιτροπή των έξι ΚΚ, όσο και οι παραπάνω Ολομέλειες της ΚΕ του ΚΚΕ αξιοποίησαν αντιφάσεις της πολιτικής του Κόμματος όταν ήταν Γενικός Γραμματέας ο Ν. Ζαχαριάδης, καθώς και λαθεμένες ενέργειές του, όπως οι άστοχες και άδικες κατηγορίες κατά στελεχών του ΚΚΕ για συνεργασία τους με τον ταξικό αντίπαλο.

Η παραπάνω αποτίμηση του Ν. Ζαχαριάδη ως ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ γίνεται ως στοιχείο κρίσης της ωριμότητας και ικανότητας του ΚΚΕ στην καθοδήγηση της ταξικής πάλης σε ιδιαίτερα οξυμένες συνθήκες. Ωστόσο, δεν παραβλέπονται οι αρνητικές επιδράσεις της ιδεολογικής κατάστασης και των πολιτικών επιλογών του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος.

Η 7η Ολομέλεια της ΚΕ (9-13 Απριλίου 1964) ενέκρινε το πόρισμα της επιτροπής «για την υπόθεση του Νίκου Ζαχαριάδη» σύμφωνα με το οποίο πολλές από τις ενέργειες του Ν. Ζαχαριάδη «δημιουργούν σοβαρότατα ερωτηματικά για το πρόσωπό του σαν ύποπτο, εχθρικό και επικίνδυνο στοιχείο για το Κόμμα και το λαϊκό κίνημα [...] οδηγούν αναπόφευκτα σε πράξεις που αντικειμενικά δεν προκαλούν μικρότερη ζημιά στο Κόμμα και στο λαϊκό κίνημα από τις πράξεις πρακτόρων του εχθρού». Το πόρισμα καταλόγιζε στο Ζαχαριάδη και ποινικές ευθύνες.

Τρία χρόνια αργότερα, η 11η Ολομέλεια της ΚΕ (27-30 Ιουνίου 1967) συζήτησε νέο πόρισμα της Επιτροπής Κομματικού Ελέγχου (ΕΚΕ) και κατέληξε: «Από την εξέταση της υπόθεσης Ζαχαριάδη δεν βγαίνει ότι ο Ν. Ζαχαριάδης είναι πράκτορας του εχθρού». Κρίνεται ως απαράδεκτο το γεγονός ότι αυτό το πόρισμα, παρότι είχε απαλείψει την κατηγορία του πράκτορα, ωστόσο άφηνε να αιωρείται η υποψία. Ο απαράδεκτος εξορισμός του στο Σοργκούτ, καθώς και όλη η εκεί μεταχείριση από την ηγεσία του ΚΚΣΕ, με τη σύμπραξη και της τότε καθοδήγησης του ΚΚΕ, δεν δικαιολογείται εξαιτίας της λαθεμένης ενέργειας του Ζαχαριάδη να απευθυνθεί στην ελληνική Δικαιοσύνη για να δικαστεί.

Το ΚΚΕ επί της ουσίας έχει αποκαταστήσει τον Νίκο Ζαχαριάδη εδώ και πολλά χρόνια (μεταφορά και ταφή της σορού του στην Ελλάδα, δημοσιεύματα κ.ά.). Η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ ακυρώνει όλες τις αποφάσεις της 6ης και της 7ης Ολομέλειας (1956 και 1957) σε βάρος του Νίκου Ζαχαριάδη, καθώς και τα πορίσματα του 1964 και του 1967. Αποφασίζει την πλήρη αποκατάστασή του στο ΚΚΕ.

16 Ιούλη 2011

Εκτίμηση για τον Νίκο Ζαχαριάδη

Η ιστορική έρευνα οφείλει να εξετάζει την ηγετική προσωπικότητα του Ν. Ζαχαριάδη και τη διαμόρφωση της στρατηγικής και της λειτουργίας του ΚΚΕ στις συνθήκες της εποχής του. Είναι αντιεπιστημονικό να αφαιρούνται από την έρευνα οι ιστορικές συνθήκες ανάπτυξης και ωρίμανσης του ΚΚΕ, οι συνθήκες ανάπτυξης και ωρίμανσης του Ν. Ζαχαριάδη ως κομμουνιστή ηγέτη.

Γεννημένος έξω από την Ελλάδα (Αδριανούπολη, 27.4.1903)⁸⁸⁷, ατσαλώθηκε ως μέλος του ΠΚΚ (Μπ.), απέκτησε κομμουνιστική μόρφωση σε κομματική σχολή της ΚΔ, αναδείχτηκε στέλεχος της ΟΚΝΕ και Γενικός Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ. Είχε σημαντική συμβολή στην ανάπτυξη του ΚΚΕ στα χρόνια 1931-1936.

Ηγήθηκε του Κόμματος σε συνθήκες σκληρής ταξικής πάλης, διώξεων, εκτελέσεων, δράσης των κρατικών εγχώριων και ξένων μυστικών υπηρεσιών κατά του ΚΚΕ, ακόμα και διάβρωσης των Κομματικών του Οργανώσεων στα χρόνια της δικτατορίας του Μεταξά.

Ο Ν. Ζαχαριάδης ήταν ηγέτης αφοσιωμένος στην υπόθεση της εργατικής τάξης, στον προλεταριακό διεθνισμό, στην πάλη για την κοινωνική απελευθέρωση. Τον διέκριναν επαναστατική επαγρύπνηση, ταχύτητα στην ανάληψη πρωτοβουλιών, σθένος στην υπεράσπιση της γνώμης του. Ηταν λαϊκός ηγέτης με διάθεση και πνεύμα ασυμβίβαστο, πρωτοπόρο και μαχητικό. Δοκιμάστηκε και άντεξε, μαζί με άλλους κομμουνιστές, στα μεσαιωνικά κάτεργα της 4ης Αυγούστου, απ' όπου οδηγήθηκε στα μπουντρούμια του Μανιαδάκη που τον παρέδωσε στη συνέχεια στους Γερμανούς και στάλθηκε στο Νταχάου. Από αυτήν την εννιάχρονη δοκιμασία βγήκε αλύγιστος.

Ο Ν. Ζαχαριάδης δεν υπέκυψε στην ιμπεριαλιστική επίθεση της Μ. Βρετανίας και της εγχώριας αντίδρασης και πρωτοστάτησε στη δημιουργία του ΔΣΕ, της κορυφαίας εκδήλωσης της ταξικής πάλης στην Ελλάδα στον 20ό αιώνα. Στα πρωτοπόρο στοιχεία της σκέψης και των επιλογών του Ζαχαριάδη περιλαμβάνεται και η άποψή του για το ρόλο του εγγλέζικου ιμπεριαλισμού, τον οποίο θεωρούσε πιο ισχυρό και άρα πιο επικίνδυνο προοπτικά από το γερμανικό, ακόμα και τότε που βρισκόταν στο Νταχάου. Ανάλογα πρωτοπόρα επαναστατική ήταν η θέση του για την ανάγκη οργάνωσης των Γερμανών και Αυστριακών κομμουνιστών σε επαναστατική κατεύθυνση. Ακόμα, συνειδητοποίησε την ανάγκη διόρθωσης της στρατηγικής του ΚΚΕ στη διάρκεια του ΔΣΕ, αλλά και στη συνέχεια με το Σχέδιο Προγράμματος (1953 - 1954).

Σημειώνεται, ωστόσο, η αδυναμία του Ζαχαριάδη να οδηγήσει έγκαιρα το ΚΚΕ σε ολοκληρωμένα συμπεράσματα σε σχέση με στρατηγικές ελλείψεις της περιόδου 1941 -1945 και στη διαμόρφωση ανάλογου Προγράμματος στο 7ο Συνέδριο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα και τις αντιφάσεις, καθυστερήσεις και λάθη οργάνωσης στο ΔΣΕ.

Η στρατηγική του ΚΚΕ, όταν ήταν ΓΓ της ΚΕ ο Νίκος Ζαχαριάδης, συμπυκνώνει τις αντιφάσεις που υπήρχαν στη στρατηγική του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος. Ο Ν. Ζαχαριάδης, ως κομμουνιστής ηγέτης, δεν μπόρεσε να ξεπεράσει αυτά τα όρια. Ηρθε σε σύγκρουση με το ΚΚΣΕ για πολλά θέματα της πάλης του ΚΚΕ, όμως υποχώρησε στις πιέσεις του ΚΚΣΕ και απέσυρε το Σχέδιο Προγράμματος.

Ο Ν. Ζαχαριάδης παρέμεινε αφοσιωμένος στη σοσιαλιστική οικοδόμηση στην ΕΣΣΔ και στον προλεταριακό διεθνισμό. Η σύγκρουσή του με το ΚΚΣΕ δεν ταυτιζόταν με την πολεμική του ΚΚ Κίνας. Εύστοχα κατέκρινε τη θεωρία και την πολιτική του Μάο ως μικροαστική - σοβινιστική μεγαλοκινεζική, σε παρέκκλιση από το μαρξισμό - λενινισμό.⁸⁸⁸

Η κριτική που δέχτηκε ο Ζαχαριάδης, τόσο από την Επιτροπή των 6 αδελφών Κομμάτων όσο και από τη νέα ηγεσία στο ΚΚΕ, ήταν άδικη και λαθεμένη στην κατεύθυνσή της. Ανέδειξε όμως για λόγους σκοπιμότητας αντιφάσεις και προβλήματα στα οποία τοποθετήθηκε η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ (16.7.2011), χωρίς να αφαιρεί τη συνολική θετική εκτίμηση για την πορεία του Ν. Ζαχαριάδη ως Γενικού Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ.

Μετά από την ήττα του ΔΣΕ, ο Νίκος Ζαχαριάδης ευθύνεται ιδιαίτερα για λαθεμένες και αντιφατικές εκτιμήσεις, όπως: Προσωρινή ήττα, δυνατότητα διεξόδου από την κρίση και εφαρμογή ριζικά διαφορετικής εξωτερικής πολιτικής από διακυβέρνηση ΕΑΜικών και αστικών δυνάμεων κ.ά.

Η λαθεμένη θέση του ΚΚΕ σε σχέση με την ελληνική μειονότητα της Αλβανίας αντανακλούσε γενικότερα προβλήματα διευθέτησης πληθυσμιακών μειονοτήτων και σχέσεων μεταξύ Κομμουνιστικών Κομμάτων στην προοπτική κατάκτησης της εξουσίας, σε συνθήκες επαναστατικές. Αυτά τα προβλήματα, που δεν εκφράστηκαν μόνο στο ΚΚΕ, αλλά και στα Βουλγαρικό ΚΚ, ΚΚ Γιουγκοσλαβίας, ΚΕ Αλβανίας και άλλα, ήταν προβλήματα που υπήρχαν ήδη στα χρόνια της ΚΔ, δίχως να υποτιμάται η μεγάλη δυσκολία που έχουν από τη φύση τους, αλλά και δίχως να παραγνωρίζονται προγενέστερες δυσκολίες θεμελιωμένες στις ιμπεριαλιστικές συνθήκες «ειρήνης» των Βαλκανικών Πολέμων και του Α' Παγκόσμιου Πολέμου.

Ο Ν. Ζαχαριάδης, ως ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, λειτούργησε και με πρακτικές που σε ορισμένες περιπτώσεις συνιστούσαν παραβίαση του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού. Ενέργειες όπως: Καχυποψία για συνεργασία με τον ταξικό αντίπαλο στελεχών με λαθεμένες θέσεις ή και οπορτουνιστική στάση. Πρωτοβουλία αλλαγής του στρατηγικού στόχου του ΚΚΕ στην 5η Ολομέλεια της ΚΕ (1949), δίχως προηγούμενη συζήτηση. Ασφαλώς, τέτοιες ενέργειες σχετίζονται κυρίως με τις ιστορικές συνθήκες στην ανάπτυξη και λειτουργία του Κόμματος και όχι στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ενός ηγέτη, στην προκειμένη περίπτωση του Ν. Ζαχαριάδη. Αλλωστε, το πώς αναπτύσσεται και λειτουργεί ο ΓΓ της ΚΕ εξαρτάται και από το τι έχει κατακτήσει το ανώτερο καθοδηγητικό όργανο, η ΚΕ, ως συλλογική λειτουργία. Εξετάζοντας, λοιπόν, επιλογές και τον τρόπο λειτουργίας ενός ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, πρέπει να παρθεί υπόψη ότι σε αυτές αντικατοπτρίζεται και το αντίστοιχο επίπεδο του Κόμματος. Με αυτήν την έννοια κρίνεται ο Ν. Ζαχαριάδης και για λαθεμένες πρακτικές, π.χ., στο χαρακτηρισμό της εκτέλεσης του Ν. Πλουμπίδη ως εικονικής κ.ά.

Αντιφατικότητα εκφράζει το γεγονός ότι ο Ν. Ζαχαριάδης συνέχιζε να προτείνει στα καθοδηγητικά όργανα (ΚΕ και ΠΓ) βασικά τα ίδια στελέχη με τα οποία είχαν συγκροτηθεί τα καθοδηγητικά όργανα στην περίοδο της Κατοχής. Αυτή η λειτουργία του εκφράστηκε και στα χρόνια 1947-1949, καθώς και μετά από την 3η Συνδιάσκεψη, παρότι σε αυτήν έγινε μια προσπάθεια ανανέωσης της ΚΕ. Γενικά όμως ήταν ελάχιστα τα νέα στελέχη που αναδείχτηκαν, γεγονός που δε δικαιολογείται μόνο από το ότι αρκετοί είχαν πέσει στα πεδία των μαχών ή είχαν δολοφονηθεί από τα όργανα του αστικού κράτους. Αποτέλεσμα ήταν να παραμένει δέσμιος στελεχών που βαρύνονταν με μεγάλες ευθύνες για τα λάθη της περιόδου 1941 -1945.

Βεβαίως, σε άστοχες και άδικες εκτιμήσεις του Ζαχαριάδη για στελέχη του ΚΚΕ, δίχως να εξισώνεται η δική του ευθύνη ως ΓΓ με την ευθύνη άλλων στελεχών μέσα και έξω από την Ελλάδα, πρέπει να συνυπολογιστεί και η ευθύνη των δεύτερων, που ενίσχυαν τέτοιες λαθεμένες εκτιμήσεις με εκθέσεις τους προς το ΠΓ και με άλλα κείμενα.⁸⁸⁹ Για παράδειγμα, όπως προαναφέρθηκε, εκτίμηση ή υποψία ότι ο Ν. Πλουμπίδης ήταν πράκτορας του εχθρού είχαν στελέχη του ΚΚΕ στην Ελλάδα, που την μετέφεραν με ενέργειες προς τα έξω, και άλλοι στο ΠΓ και στον ίδιο τον Ζαχαριάδη. Ανάλογες εκτιμήσεις, όπως για τον Πλουμπίδη, γίνονταν τότε και για άλλα στελέχη.⁸⁹⁰ Επομένως, πέρα από την προσωπική ευθύνη του Ζαχαριάδη, υπήρξε και η συλλογική, στην οποία επέδρασε και το γενικότερο κλίμα εκείνης της εποχής.

Ο Ν. Ζαχαριάδης επέμενε μέχρι το τέλος της ζωής του στην ίδια εκτίμηση για την 6η Πλατιά Ολομέλεια και για την 7η. Η Ιστορία τον δικαίωσε, αν και κρίνονται ενέργειές του, όπως το γεγονός ότι απευθύνθηκε στην ελληνική Δικαιοσύνη⁸⁹¹, ζητώντας να έρθει στην Ελλάδα για να δικαστεί. Ωστόσο γενικά έδειξε συνέπεια, υπέμεινε ταλαιπωρίες, υπέβαλε τον εαυτό του σε πολυήμερες απεργίες πείνας και αρνήθηκε να συμβιβαστεί.

Η καθαίρεση του Ζαχαριάδη και η διαγραφή του⁸⁹² ήταν πράξεις άδικες, συνέπεια της επικράτησης του δεξιού οπορτουνισμού στο ΚΚΕ και το ΚΚΣΕ. Η κατηγορία εναντίον του, για συνεργασία με τον εχθρό, ήταν πράξη συκοφαντική. Ακόμα και το πόρισμα της Επιτροπής Κομματικού Ελέγχου (ΕΚΕ), που ενέκρινε η ΚΕ το 1967, ήταν απαράδεκτο, αφού δεν απάλλασσε κατηγορηματικά τον Ν. Ζαχαριάδη από την κατηγορία του πράκτορα. Το ίδιο και η καθυστέρηση επί μία δεκαετία να διαμορφωθεί και να εγκριθεί από την ΚΕ ακόμα και αυτό το πόρισμα, όπως επίσης ο εξορισμός του στο Σοργκούτ⁸⁹³ της Σιβηρίας, που ήταν η πιο ακραία άδικη ενέργεια σε βάρος του, μετά από τη διαγραφή του από μέλος του ΚΚΕ, με συνέπεια το τραγικό τέλος του, την αυτοκτονία⁸⁹⁴ του (1.8.1973).

Με ειδική Απόφαση της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης του ΚΚΕ (16.7.2011) ο Νίκος Ζαχαριάδης αποκαταστάθηκε στο ΚΚΕ πλήρως.⁸⁹⁵

Σημειώσεις

887. Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 253002, Βιογραφικό Σημείωμα του Ν. Ζαχαριάδη, 15 Αυγούστου 1946.

888. Σε γράμμα του προς την «Κομματική Οργάνωση (μ.λ.)» (Βλ. αναλυτικό στο Παράρτημα του Δοκιμίου σελ. 653-654) των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων στην Τασκένδη, με τίτλο «Σκέψεις και προτάσεις για μια κουκουέδικη γραμμή στην Ελλάδα» (23.5.1967), ο Ζαχαριάδης έγραψε ανάμεσα σε άλλα:

«(...) 2. Ο Μάο-Τσε-Τουγκ με τη θεωρία του δεν έδωσε και δεν δίνει μαρξιστική - λενινιστική απάντηση στα προβλήματα της εποχής μας, γιατί ξεκινά και εκφράζεται σε μικροαστική - σωβινιστική μεγαλοκινέζικη βάση. Η εσωτερική γραμμή του Μάο, τα τρία κήτη: το μεγάλο άλμα - λαϊκή κομμούνα - γενική γραμμή, αποτέλεσαν ανεδαφική, εξωπραγματική προσπάθεια να πιάσει πουλιά στον αέρα, να πραγματοποιήσει το "κομμουνιστικό όνειρο" χωρίς στήριγμα στις αντικειμενικές δυνατότητες και έκφρασε μικροαστική αδυναμία μπροστά στις δυσκολίες, ανικανότητα για επιστημονική σκέψη και πράξη. Αυτό έριξε την κινεζική επανάσταση πίσω και είχε διαλυτική επίδραση στο ΚΚ Κίνας. Μέσα στις γραμμές του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος ο μαουτσετουνγκισμός είχε και έχει αποσυνθετική επιρροή. Ενα παράδειγμα από τα πολλά, η τραγική ήττα μας στην Ινδονησία. Και στο Βιετνάμ αντικειμενικά παίζει το παιχνίδι των Αμερικάνων. Υπολογίζοντας την κρίση που η θεωρία και η πράξη του Μάο προκάλεσε στο παγκόσμιο κομμουνιστικό και προοδευτικό κίνημα ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός, όπου βασίζεται σ' όλον τον κόσμο ο μαουτσετουνγκισμός αποτελεί αντιθεωρία στο μαρξ. - λενινισμό, οι κουκουέδες δεν μπορούν να έχουν καμία σχέση μαζί του.» [Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 50943, Επιστολές του Νίκου Ζαχαριάδη, εξόριστου στο Σοργκούτ, στην ΚΟ Τασκένδης (1967).]

Αυτή η τοποθέτησή του προκάλεσε την οργισμένη αντίδραση της ηγεσίας του ΚΚΕ (μ.λ.) στην Τασκένδη. Η ηγεσία του έγραψε στις 24.9.1967:

«... Ο Ν. Ζ. με τις επινοήσεις, συκοφαντίες και βρισιές του ενάντια στο Μάο-Τσε-Τουνγκ και το ΚΚ Κίνας δεν κάνει τίποτα το καινούργιο παρά αυτά που κάνει ο κάθε αποστάτης του μαρξισμού - λενινισμού, όταν, για να βολέψει τον εαυτό του, δίνει εξετάσεις υποταγής στον χρουστσιοφικό ρεβιζιονισμό. (...)». [Ο.π.]

889. Βλ. άρθρα του Σταύρου Κασιμάτη για τον Ν. Πλουμπίδη στο «Νέο Κόσμο», Μάρτης και Δεκέμβρης του 1953.

890. Στην έκθεσή του (16.8.1946) ο Θεόδωρος Μακρίδης (Εκτορας), επιτελικός αξιωματικός του ΕΛΑΣ, έγραψε ανάμεσα σε άλλα, αναφερόμενος στην εκτίμηση της ηγεσίας του Κόμματος για τους Εγγλέζους: «Εάν αι υπερτιμήσεις - υποτιμήσεις - ταλαντεύσεις αύται αι επί τόσον μακρόν χρόνον εκδηλούμεναι πάντοτε εν τη τελευταία αναλύσει προς όφελος των βρετανικών συμφερόντων και εις βάρος του ΕΛΑΣ, επομένως του ΚΚΕ, είναι δυνατόν να οφείλονται εις συμπτωματικά αίτια και, αν όχι, εις ποίας φύσεως τοιαύτα; Και αν τα αίτια ταύτα δεν είναι συμπτωματικά, αλλά άλλης φύσεως, δικαιολογημένες προβάλλει το τελικόν ερώτημα: "Εις τα άλλης φύσεως αίτια συμπεριλαμβάνεται και εκείνο της ηθελημένης κακής πίστεως ενίων προσώπων της ανωτάτης καθοδηγήσεως του ΚΚΕ;" Τέλος, εάν εις το τελικόν τούτο ερώτημα η απάντησις είναι καταφατική, τότε δεν δύναται να υπάρξει αμφιβολία ότι εν των προσώπων τούτων, και δη το διαδραματίσαν τον κυριότερον ρόλον, είναι ο σ. Γ. Σιάντος, όστις σχεδόν πάντοτε υπήρξεν φορεύς, άμεσος ή έμμεσος, των υπερτιμήσεων - υποτιμήσεων - ταλαντεύσεων τούτων...» [Βλ. Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 68490, Εκθεση του Ξ.I.Φ./30 (Θ. Μακρίδη) για τη δράση του ΕΛΑΣ την περίοδο 1940-1944.]

891. Την 1.2.1962 ο Νίκος Ζαχαριάδης ταχυδρόμησε στην ελληνική πρεσβεία στη Μόσχα την ακόλουθη επιστολή - αίτημα, που προοριζόταν για τον εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Αθήνας. Η επιστολή δεν έφτασε στον Ελληνα πρέσβη, γι' αυτό και ο Ζαχαριάδης πήγε στην πρεσβεία στις 10 Μάρτη και την παρέδωσε προσωπικά στον πρέσβη:

«Παρακαλώ να μου γνωρίσετε αν εκκρεμούν ενάντιά μου κατηγορίες για την κομμουνιστική, επαναστατική μου δράση ενάντια στην αστοτσιφλικάδικη Αντίδραση και στην υποδούλωση της Ελλάδας στον ξένο, τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό. Πιστεύω ότι, στις κρίσιμες στιγμές που περνά ο λαός και η Ελλάδα, και η παραμικρή συμβολή στον αγώνα του ελληνικού λαού για τη Δημοκρατία, την Ειρήνη, την Ανεξαρτησία και το Σοσιαλισμό, για την υπεράσπιση της τύχης και των επαναστατικών παραδόσεων του λαού μας, είναι αναγκαία και επιβεβλημένη. Εφ' όσον ενάντιά μου εκκρεμούν κατηγορίες και εφ' όσον θα μου επιτραπεί, είμαι έτοιμος να γυρίσω στην Ελλάδα για να τις αντιμετωπίσω και ανατρέψω ακόμα μια φορά και μπροστά στην καραμανλική (ελληνική) δικαιοσύνη, για να επιβεβαιώσω ακόμα μια φορά την απόλυτη προσήλωσή μου στην υπόθεση του λαού πούμε γέννησε, ανέδειξε και μου 'δωσε την τιμή να με συγκαταλέξει στις γραμμές του σαν αγωνιστή του.» (Βλ. Πέτρος Ανταίος, Ν. Ζαχαριάδης. «Θύτης και Θύμα», σελ. 278, εκδ. «Φυτράκη», Αθήνα, 1991.) Στις 8.4.1962 δόθηκε στον Ζαχαριάδη κατηγορηματικά αρνητική απάντηση. (Ο.π., σελ. 275).

Το ίδιο αίτημα υπέβαλε με γράμμα του προς την ΚΕ του ΚΚΣΕ το Μάρτη του 1962:

«...Ζήτησα να μου επιτραπεί να κατέβω στην Ελλάδα, για να υπερασπίσω την κομμουνιστική κομματική, επαναστατική τιμή μου απ' τη συκοφαντία και την κατασπίλωση». Πήρε την προφορική απάντηση πως η ΚΕ του ΚΚΣΕ δε θεωρεί σκόπιμο σε αυτές τις συνθήκες το γυρισμό του Ζαχαριάδη στην Ελλάδα. (Βλ. ό.π., σελ. 289.)

Επίσης, στις 6.4.1964, πάλι μέσω της ελληνικής πρεσβείας, έστειλε στον τότε πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου το ακόλουθο γράμμα:

«Παρακαλώ όπως μου επιτρέψετε να γυρίσω στην Ελλάδα. Οι λόγοι για την αίτησή μου αφτή παραμένουν οι ίδιοι, όπως τους έκθεσα στο γράμμα μου προς τον κ. Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Αθηνών της 1.2.62.» (Βλ. ό.π., σελ. 283.)

Σε σημείωμα που υπογράφεται από τους Μ. Παρτσαλίδη και Λ. Στρίγκο, με ημερομηνία 4.5.1967, μετά από τη συνάντηση με τους Σουσλόφ, Πέλσε και Ουλιανόφσκι, γίνεται η εξής αναφορά σχετικά με τον Ν. Ζαχαριάδη:

«Στο τέλος μίλησε για το νέο εκβιασμό που επιχειρεί εναντίον του Κόμματος ο Ζαχαριάδης και υπογράμμισε πως η υπόθεση, και κατά τη γνώμη του ΠΓ του ΚΚΕ, πρέπει ν' αντιμετωπιστεί από κοινού από τα δύο Κόμματα. Ο σ. Σουσλόφ που μίλησε ύστερ' από τον σ. Κολιγιάννη αναφέρθηκε (...) και στο ζήτημα Ζαχαριάδη. Για τον Ζαχαριάδη σημείωσε πως το βασικό πρόβλημα που βάζει θα το λύσει, βέβαια, το ΚΚΕ.» (Βλ. ό.π., σελ. 382)

892. Το 8ο Συνέδριο του ΚΚΕ ενέκρινε ομόφωνα τη σχετική Απόφαση της 7ης Πλατιάς Ολομέλειας.

893. Από τα τέλη του 1956 μέχρι τις 4.6.1962 ο Νίκος Ζαχαριάδης ζούσε στο Μποροβίτσι, όπου εργαζόταν ως στέλεχος κρατικής δασικής επιχείρησης («Λεσπρομχόζ»). Στη συνέχεια υποχρεώθηκε να εγκατασταθεί στην περιοχή Σοργκούτ της περιφέρειας Τιουμέν. Η υποχρεωτική εγκατάσταση και η απαγόρευση να μετακινηθεί πέρα από αυτήν την περιοχή ισοδυναμούσε με εξορία. Πρέπει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη μεταχείριση αποτελούσε παραβίαση της σοσιαλιστικής νομιμότητας, αφού μεταξύ άλλων ποτέ δεν του απαγγέλθηκε συγκεκριμένη κατηγορία, ούτε του γνωστοποιήθηκε ποιο σοβιετικό όργανο αποφάσισε τον εξορισμό του.

Το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, παραμένοντας στην εκτίμηση ότι σειρά ενεργειών του Ν. Ζαχαριάδη «αντικειμενικά μόνο σαν προβοκάτσιες μπορούν να χαρακτηριστούν» και ότι «και μετά την καθαίρεσή του συνέχιζε την υπονομευτική δράση του ενάντια στο ΚΚΕ και άλλα αδελφά Κόμματα», σημείωσε σε Απόφασή του (18.5.1966) προηγούμενη Απόφαση που είχε πάρει, ότι, δηλαδή, για τους παραπάνω λόγους «είχαμε παρακαλέσει την ΚΕ του ΚΚΣΕ να πάρει ορισμένα μέτρα ώστε να δυσκολευτεί η επικοινωνία του με τα αντικομματικά στοιχεία στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Σήμερα από τη δική μας πλευρά θεωρούμε ότι δεν υπάρχει λόγος να παρεμποδίζεται η επιστροφή του στην Ελλάδα...». (Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 203531, Απόφαση του ΠΓ για την υπόθεση του Ν. Ζαχαριάδη, 18.5.66.)

Στο Αρχείο του ΚΚΕ δεν έχει βρεθεί μέχρι τώρα η προηγούμενη του 1966 Απόφαση του ΠΓ, ούτε άλλο έγγραφο από το οποίο να γίνεται γνωστή η συνέχεια που είχε η Απόφαση του 1966.

Στα χρόνια της εξορίας του στο Σοργκούτ ο Ν. Ζαχαριάδης έστειλε πολλές επιστολές προς την ηγεσία του ΚΚΣΕ και του σοβιετικού κράτους, στις οποίες ζητούσε την κατάργηση των διοικητικών μέτρων σε βάρος του. Μέσω της ΚΕ του ΚΚΣΕ έστειλε επιστολές και προς την ΚΕ του ΚΚ Κίνας, ζητώντας να μεταβεί στην Κίνα για λόγους υγείας. Παράλληλα, υπέβαλε τον εαυτό του σε απεργίες πείνας. Την 1.5.1966 επί 19 ημέρες, την 1.5.1967 επί 22 μέρες. Το ίδιο και το 1968, καθώς και στα 1969-1970, αλλά και αργότερα. Ο ίδιος έγραφε ότι το σύνολο των ημερών απεργίας πείνας ξεπερνούσε τις 500.

Ο Ν. Ζαχαριάδης απηύθυνε επιστολές και στον Νικολάε Τσαουσέσκου (16.11.1969 και 11.8.1970). Με αυτές ζητούσε να του δοθεί η δυνατότητα να πάει και να ζήσει στο Βουκουρέστι. Στο δεύτερο γράμμα του ο Ζαχαριάδης δείχνει ότι πληροφορήθηκε τη συμφωνία του Τσαουσέσκου στο αίτημά του, αφήνει όμως να συνάγει κανείς ότι το εγχείρημα ακυρώθηκε από τους Σοβιετικούς. (Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 233019, Γράμμα Ν. Ζαχαριάδη, εξόριστου στο Σοργκούτ της ΕΣΣΔ με αίτημα προς τον Ν. Τσαουσέσκου να του δοθεί βίζα για να μεταβεί στη Ρουμανία, 11.8.1969.)

Τον Νίκο Ζαχαριάδη επισκέφτηκαν και είχαν συζητήσεις μαζί του στο Σοργκούτ οι παρακάτω αντιπροσωπίες της ΚΕ του ΚΚΕ:

Στις 22.5.1966 ο Ζήσης Ζωγράφος, μέλος του ΠΓ, και ο Βασίλης Ζάχος, μέλος της ΚΕ.

Στις 26-27.7.1966 ο Ζήσης Ζωγράφος, μέλος του ΠΓ, με τον Παναγιώτη Υφαντή, αναπληρωματικό μέλος του ΠΓ, και τον Βασίλη Ζάχο, μέλος της ΚΕ.

Το Μάη του 1967, πραγματοποίησε δύο συναντήσεις με τον Ζαχαριάδη ο Πάνος Δημητρίου, μέλος του ΠΓ.

Στις 6.10.1967 επισκέφτηκαν τον Ζαχαριάδη, ο Κώστας Τσολάκης, μέλος της ΚΕ, και ο Κώστας Κηπουρός, αναπληρωματικό μέλος της ΚΕ. Αυτήν τη φορά η συνάντηση έγινε στο Τιουμέν.

Ανάμεσα στις Αποφάσεις του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ (10-14.1.1973) υπάρχει και η παρακάτω σχετικά με τον Ν. Ζαχαριάδη:

«Τον Ν. Ζαχαριάδη να τον δει ο σ. Κ. Λουλές (ο σ. Λ. Στρίγκος δεν συμφωνεί και προτείνει να τον δει μέλος της ΚΕ).» (Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 220842, Αποφάσεις του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ στις Συνεδριάσεις από 10.1.1973 έως 5.9.1973.)

Στις 25.1.1973 το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ πήρε την εξής Απόφαση: «Επίσης κατά τη διάρκεια της ενημερωτικής ομιλίας του σ. Χ. Φλωράκη, όταν ο τελευταίος μίλησε για συνάντηση με τον Ζαχαριάδη, ο σ. Πονομαριόφ είπε: "Μεγάλη τιμή είναι να πάει ο πρώτος Γραμματέας του Κόμματος στον Ζαχαριάδη. Θα νομίσει ότι πάτε να τον προσκυνήσετε."Οταν του ειπώθηκε ότι δεν θα πάει ο πρώτος Γραμματέας, πρόσθεσε: "Τέλος πάντων, ο σ. Λουλές."» (Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 24350, Εκθεση από τη συνάντηση αντιπροσωπείας της ΚΕ του ΚΚΕ με αντιπροσωπεία του ΚΚΣΕ μετά τη 17η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, 25.01.1973).

Στις 26.7.1973 πήγε στο Σοργκούτ ο Κώστας Λουλές, μέλος του ΠΓ της ΚΕ, με Απόφαση που πήρε το ΠΓ στις 24.7.1973.

Σημειώνεται ότι το ΠΓ είχε αποφασίσει το 1973 να καλέσει τον Ζαχαριάδη ως σύμβουλο στην έδρα της ΚΕ στη Βουδαπέστη. Αυτή η Απόφαση ακύρωνε πλήρως στην πράξη την κατηγορία εναντίον του για συνεργασία με τον εχθρό, ενώ στην πράξη τον αποκαθιστούσε και ως κομματικό μέλος.

894. Ο Β' τόμος του Δοκιμίου δεν ασχολείται με τις συνθήκες και τα γεγονότα που αφορούν το τραγικό τέλος του Ν. Ζαχαριάδη, αφού η σχετική έρευνα και τα συμπεράσματα από αυτήν υπερβαίνουν το χρονικό του πλαίσιο.

Για το θάνατο του Ν. Ζαχαριάδη η ΚΕ εξέδωσε την ακόλουθη ανακοίνωση:

«Την 1η Αυγούστου πέθανε σε ηλικία 70 χρόνων από οξεία καρδιακή προσβολή ο Νίκος Ζαχαριάδης. Ο Νίκος Ζαχαριάδης γεννήθηκε το 1903. Από το 1921 προσχώρησε στο κομμουνιστικό κίνημα και πρόσφερε σ' αυτό τις υπηρεσίες του στην αρχή σαν μέλος και ηγετικό στέλεχος της ΟΚΝΕ και κατόπι του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, του οποίου και έγινε Γραμματέας και σε συνέχεια Γενικός Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής της περιόδου 1931-1936 και 1945-1956.

Η 6η Πλατιά Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής και της Κεντρικής Επιτροπής Ελέγχου του 1956, κρίνοντας τη δράση της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος με επικεφαλής τον Νίκο Ζαχαριάδη στην περίοδο 1945-1956, τον απάλλαξε από τα καθήκοντα του Γενικού Γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής και του μέλους της Κεντρικής Επιτροπής. Εκτοτε πέρασε σε σύνταξη και ζούσε στο εξωτερικό.

Η Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας εκφράζει θερμά συλλυπητήρια στην οικογένειά του.» (Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 180357, Ανακοίνωση της ΚΕ του ΚΚΕ για το θάνατο του Ν. Ζαχαριάδη, 8/1973.)

895. Βλ. ολόκληρη την Απόφαση στο Παράρτημα του Δοκιμίου, σελ. 603-606 και στην Κομμουνιστική Επιθεώρηση (ΚΟΜΕΠ), τεύχ. 5/2011, σελ. 39-43.